چهره واقعی جیران و ناصرالدین شاه
همشهری آنلاین – حسن حسنزاده: اینکه ناصرالدینشاه برای اولین بار جیران را در کدام روستای شمیران دید و آیا جیران واقعا دختری زیبارو بود، سئوالهایی است که با رجوع به منابع تاریخی در ادامه پاسخ دادهایم.
تو داخل آدم نیستی!
ماجرای عشق ناصرالدینشاه به جیران، در روزگاری رقم خورد که تجریش نه محلهای اعیانی در شمال شهر، بلکه آبادی پر از مزارع کشاورزی در پای ارتفاعات شمال تهران بود. تجریش با آن باغهای زیبا و آب و هوای مطبوعش چنان محبوب شاه قاجار شده بود که هر وقت هوای شکار به سرش میزد، با خدم و حشم راهی تجریش میشد.
در یکی از همین سفرها بود که ناصرالدینشاه جیران را دید و یک و دل نه صد دل شیفته آن دخترک تجریشی شد. در باب این آشنایی روایتهای بسیاری نوشته شده. همچنانکه «تقی دانشور» ملقب به اعلمالسلطنه در کتاب خاطرات خود اولین دیدار ناصرالدینشاه با جیران را اینطور توصیف میکند: «شاه روزی در اطراف شمیران و تجریش سواره به شکار بلدرچین رفته بود. غفلتاً چند بلدرچین روی درخت توتی پریدند و شاه برای زدن آنها زیر درخت توت رفت. دختری دهاتی بالای درخت رفته و مشغول خوردن توت بود. دخترک اعتنایی به شاه نکرد.
ولی شاه فریفته جمال دختر دهاتی شد و بر سبیل مزاح خطاب به وی گفت: دختر! زن من میشی؟ دخترک شانههایش را بالا انداخت و بدون آنکه بداند طرف صحبتش شاه مملکت است، گفت: تو که داخل آدم نیستی. من زن شاه میشم! و بعد با لفظ برو گم شو! مکالمه را تمام شده حساب کرده بود.
اما وقتی ملازمان شاه ترسان و لرزان او را شیرفهم کردند که اینمرد با این لباس و این خدم و حشم شاه مملکت است، جیران از درخت پایین پرید و با رفتاری مؤدب و شرمسار، عذرخواهی کرد. شاه جوان که از همان ابتدا شیفته سکنات و وجنات او شده بود، او را به ارگ سلطنتی دعوت کرد و از او خواست تا با شاه ازدواج کند.»
جیران نه زیبا بود و نه ملاحتی داشت!
نام اصلی جیران «خدیجه تجریشی» بود اما معروف است که ناصرالدینشاه به خاطر چشمهای زیبایش او را «جیران» صدا میکرد. یعنی دخترک روستایی آنقدر از دید شاه قاجار زیبا بود که اسمش را جیران بگذارد و حسادت و کینه زنان دیگر دربار را به جان بخرد. اما آیا واقعا جیران آنطور که در سریال محبوب این روزها تصویر شده از نظر اطرافیان شاه قاجار هم زیبا بود؟
«پولاک» پزشک مخصوص ناصرالدین شاه در کتاب خاطراتش درباره ویژگیهای ظاهری جیران مینویسد: «او نه زیبایی خاصی داشت و نه لطف و ملاحتی، و برگونه چپ هم سالکی بزرگ داشت. با وجود همه اینها بر شاه نفوذ بسیاری پیدا کرد و مردم این نفوذ را در اثر سحر و جادو میدانستند.» به هر حال جیران از نظر ناصرالدینشاه آنقدر زیبا بود که از فرط علاقه به او یکی از 4 زن عقدیاش را طلاق بدهد تا جیران به جمع زنان عقد دائم او اضافه شود.
جیران سوگلی ناصرالدین شاه و ملقب به فروغ السلطنه زندگی پر فراز و فرودی داشت و به سرنوشت عجیبی دچار شد.
به گزارش وقت صبح به نقل از خوندنی؛ جیران (همسر ناصرالدین شاه با نام اصلی خدیجه تجریشی و ملقب به فروغ السلطنه) که این روزها به علت پخش سریال زندگی اش در میان مردم مشهور شده است، در دی ماه سال 1238 شمسی (هشت سال پس از ازدواج با شاه) فوت کرد و او را در محوطه ی حرم امام زاده عبدالعظیم در شهر ری به خاک سپردند.
ناصرالدین شاه در آن زمان 29 ساله بود و یازده سال از آغاز سلطنتش می گذشت. ناصرالدین شاه هم 37 سال بعد در سال 1275 شمسی در نزدیکی قبر جیران کشته شد و در همان محل دفن شد.
بیشتر بخوانید: چرا جیران سریال خوبی نیست؟/ 6 نقطه ضعف سریال
محل قبر ناصرالدین شاه و جیران بین مسجد بالاسر عبدالعظیم و امامزاده حمزه در اتاقی جداگانه قرار داشته است. مهدی شادکام (پژوهشگر مطالعات ایرانشناختی و میراث فرهنگی و مدیر نشر اقلیما) محل این مقبره ها را در یک عکس مشخص کرده است.
این عکس قدیمی از موزه ی بروکلین نمای بیرونی حرم عبدالعظیم، امامزاده حمزه و مقبره ی ناصرالدین شاه را نشان می دهد.
در واقع عکس از صحن ناصری یا باغ جیران سابق (صحن آیت الله کاشانی فعلی) گرفته شده است. به محل ورود به حرم که کنار مقبره ی ناصرالدین شاه بوده، «ایوان ناصری» گفته می شده است.
علیرضا داوودزاده، تاریخپژوه و مدرس دانشگاه در صفحه اینستاگرام نگاهی به تاریخ ایران و جهان گفته که در سریال «جیران» تصویر درستی از شخصیت ناصرالدینشاه به نمایش گذاشته نشده است. او گفته: « درست است که شخصیت ناصرالدین شاه آدم بیاراده و خوشگذرانی بوده اما بهرحال نزدیک به پنجاه سال سلطنت کرده و توانسته قدرت را در دستانش نگه دارد. او سیاست را میشناخته آدم باهوشی بوده. اینطور نیست که همینطور بنشیند و از هیچ چیز خبری نداشته باشد و اطرافیانش هرکاری میخواهند انجام دهند.»
این مدرس تاریخ توضیح داده که در تصویر تاثیر زنان در دربار هم اغراق شده است. او گفته: «زنان درباری از دوران باستان تا معاصر تاثیرگذار بودهاند، اما دیگر نه به حدی که در سریال «جیران» نشان داده شده است. این تاثیر بیش از حد پررنگ شده. انگار هیچ تصمیمی گرفته نمیشود مگر اینکه مهدعلیا یا یکی از زنان در آن دخالتی داشته باشد.»
این تاریخدان گفته که در آن دوران دخالت روس و انگلیس در امور کشور بسیار زیاد بوده اما در این سریال اشارهای به آن نشده است.
درباره وضعیت کاخ گلستان در ابتدای سلطنت ناصرالدینشاه هم گفته: «خیلی از بخشهای کاخ گلستان آن زمانی که این داستان دارد روایت میشود یعنی در اوایل دوره ناصرالدین شاه اصلا وجود نداشتهاند. مثلا ساختمان شمسالعماره که بارها در سریال نشان داده شده، سالها بعد از مرگ جیران ساخته شده است.»
او گفته ماجرای عشق ناصرالدینشاه به جیران واقعی است و نام اولین سوگلی ناصرالدینشاه دختری به نام جیران بوده است. مهدعلیا و زنهای عقدی سریال هم واقعی هستند و در شخصیتپردازیشان هم سعی کردهاند نیمنگاهی به شخصیتهای واقعی داشته باشند اما مثلا شخصیتی مثل سیاوش کاملا خیالی است.
بیشتر بخوانید:
-
آثار نقاشان نامدار دوران قاجار / چهره واقعی امیرکبیر و ناصرالدین شاه را ببینید
-
از دیدن الماس کوه نور تا شطرنج بازی با «زن پیر ناقلا» / روایت ناصرالدین شاه از دیدار با ملکه ویکتوریا
21220