نقد انیمیشن «پینوکیو»؛ اقتباس جذاب و استادانه‌ی دل تورو
انیمیشن «پینوکیو» ساخته جذاب و استادانه‌ی گیرمو دل تورو یک افسانه‌ای اخلاقی درجه‌یک و به عبارت دیگر بهترین اقتباس پینوکیو در 80 سال گذشته است.
برای هزاران سال است که مردم از خود می‌پرسند: «خوب بودن به چه معناست؟» اما سؤال درست از نظر فیلسوفان اخلاق کمی متفاوت است: «خوبی در خدمت چه کسی؟» ماجراهای پینوکیو اثر کارلو کلودی تقریبا 140 سال است که وجود دارد و منعکس‌کننده‌ی اخلاق گروه‌ها و فرهنگ‌های مختلف معاصر بوده. از سوسیالیست‌ها گرفته تا فاشیست‌ها، داستان پینوکیو برای اهداف مختلفی استفاده شده و از میان این اقتباس‌های متعدد، پینوکیوی دل تورو بدون شک بهترین اقتباس پینوکیو پس از اقتباس 1940 دیزنی است. انیمیشن جدید نتفلیکس در راتن‌تومیتوز هم امتیاز عالی 97 از 100 را گرفته است. دلایل قانع‌کننده‌ای برای این امتیاز وجود دارد؛ از جمله‌ی این دلایل می‌توان به زیبایی بصری مسحورکننده و توانایی درگیرکردن احساسی بینندگان اشاره کرد. برداشتی قدرتمند از افسانه‌ای کلاسیک که موفق می‌شود داستان کلودی را از چنگ ایدئولوژیست‌ها پس بگیرد.
اقتباس دل تورو، با کمک انیماتور درجه‌یک استاپ موشن، مارک گوستافسون، احتمالا پرمعناترین نسخه‌ی این داستان از دهه 1890 به بعد است. پینوکیوی نتفلیکس انیمیشنی عالی با صداپیشگانی درجه‌یک و تعهد شدید به اخلاق سیاسی و از نظر احساسی به شدت تاثیرگذار است. این اثر اگر نگوییم بهترین، دست کم یکی از بهترین انیمیشن‌های امسال است.
پینوکیوی دل تورو برای کودکان و بزرگسالان به یک اندازه جذابیت دارد
اقتباس جدید دل تورو، قطعه‌ای حماسی است که از بخش‌هایی از داستان اصلی تشکیل شده (البته با پیچ و تاب‌هایی تازه) که صداپیشگان فوق‌العاده‌ای هم دارد (دیوید بردلی، ایوان مک گرگور، کریستوف والتز، تیلدا سوینتون، کیت بلانشت، ران پرلمن، فین ولفهارد، جان تورتورو، تیم بلیک نلسون و گرگوری مان جوان در نقش پینوکیو و پسر مرده‌ی ژپتو.). انیمیشنی با جلوه‌های بصری چشم‌نواز، موسیقی شاهکار از الکساندر دسپلات نامدار و از همه مهمتر کارگردانی مثل دل تورو که هم اشراف کامل بر داستان دارد و هم تخیل کافی برای تغییرش.
این پینوکیوی تازه از آنچه بینندگان انتظار دارند تاریک‌تر است که البته این به هیچ وجه نکته‌ای منفی یا هشداری برای والدین نیست. درست است که این انیمیشن به موضوعاتی نظیر مرگ، غم، جنگ و استثمار می‌پردازد اما این کار را با شیوه‌ای صادقانه، ظریف و کنجکاوی‌برانگیز انجام می‌دهد که کاملا مناسب کودکان است به این دلیل که اگر آنها را فقط با فیلم‌های مثبت و شاد بزرگ کنیم، طول می‌کشد تا با واقعیت‌های زندگی آشنا شوند.
پینوکیو در اصل یک پارودی تاریک است
داستان اصلی پینوکیو، که به صورت اپیزودیک در طول یک سال در یک مجله‌ی ایتالیایی منتشر شد، اصولا داستانی شیرین و دلپذیر نیست. کلودی که قبل از روی آوردن به فلسفه، بلاغت و سیاست در طول اتحاد ایتالیا، آموزش حرفه‌ای خود را به عنوان کشیش آغاز کرده بود، مثل بقیه‌ی نویسنده‌‌های ژانر کودک نبود. او مردی جدی بود با دیدگاه‌های پیچیده‌ی سیاسی. قماربازی بود که در باتلاق بدهی‌های فراوان دست و پا می‌زد و برای همین هم خود را وقف نوشتن کتاب‌های درسی دبستان و داستان‌های کودکانه کرده بود.
کلودی ماجراهای پینوکیو را در مجله‌ی ادواریGiornale per i Bambini منتشر کرد. پینوکیوی کلودی با آنچه امروز می‌شناسیم بسیار متفاوت بود. او که از نوشتن در مورد این شخصیت، که آن را «چرندیات کودکانه» می‌نامید، خسته شده بود تلاش کرد با اعدام این شخصیت به ماجراهای پینوکیو پایان دهد. ولی این باعث خشم والدین و کودکانی شد که می‌خواستند داستان این شخصیت ادامه داشته باشد، بنابراین کلودی با اکراه او را به زندگی بازگرداند ولی او را به جرم حماقت به زندان فرستاد.
نکته‌ی تاریخی اینجاست که پینوکیو یک داستان کودکانه و معصومانه نیست و اگر کسی بگوید پینوکیوی گیرمو دل تورو خیلی تاریک است معلوم است از منبع اصلی خبر ندارد. هم برای کلودی و هم برای دل تورو، پینوکیو شخصیتی تمثیلی است که نماینده ایتالیا، کودکی و شاید هم معصومیت است. پینوکیو یک داستان شیرین و دل‌انگیر نیست بلکه تمثیلی از وضعیت انسان بر روی زمین است. همانطور که فیلسوفی به نام بندیتو کروچه یکبار نوشت: «چوبی که پینوکیو از آن ساخته شده، همان انسانیت است.»
داستان پینوکیو یک افسانه‌‌ی اخلاقی است
در مفهوم تاریخی، دل تورو تا حدودی به متن اصلی (و حتی به فیلم دیزنی) وفادار است، داستان را بزک نمی‌کند و بسیاری از عناصر روایی اصلی را گلچین و حفظ می‌کند و در نهایت اثری منسجم‌تر و از لحاظ سیاسی معنادارتر خلق می‌کند. ژپتو پسرش را در جریان بمباران کلیسا توسط هواپیماهای نظامی از دست می‌دهد. بعدا در حالت نیمه‌هوشیاری، پسرکی چوبی می‌سازد و سپس بی‌هوش می‌شود و وقتی از خواب بیدار می‌شود متوجه می‌شود مخلوقش زنده شده.
بخش بزرگی از اسطوره‌ی پینوکیو مربوط به شرطی کردن رفتار کودکان است. متن اصلی کلودی تا حدی طنز و تلخ است؛ برای سال‌ها از داستان پینوکیو برای تشویق کودکان به پذیرش سه چیز مهم استفاده می‌شد: کار، یادگیری و اطاعت. این تعریفی از «خوبی» است که در بیشتر اقتباس‌ها ارائه می‌شود. پینوکیو هر زمان که از این دستورات منحرف می‌شود (خواه نافرمانی از پدرش باشد یا مدرسه نرفتن و خودخواهی) به دردسر میفتد و رنج می‌کشد. دقیقا به همین دلیل، پینوکیو در نسخه‌های مختلفی در طول جنگ جهانی دوم منتشر شد. هم با هدف تبلیغاتی برای کودکان بی‌نوای ایتالیایی و آلمانی و هم نسخه‌ی اخلاقی دیزنی برای کودکان آمریکایی. پینوکیو در یک طرف جهان به هوادار نازی‌ها تبدیل شده بود و در سوی دیگر جهان به وسیله‌ای برای فراخواندن کودکان ایالات متحده به رفتار صحیح.
گیرمو دل تورو پینوکیو را از ایدوئولوژیست‌ها پس می‌گیرد
دل تورو با پینوکیوی خود کاری فوق‌العاده مهم و زیبا انجام می‌دهد: بازپس گیری این افسانه هم از دست فاشیست‌ها و هم مدیران دهه‌ی 1940 دیزنی. فیلم او در مقابل رویکرد ایدئولوژیک به پینوکیو مقاومت و به عمق تاریخ نفوذ می‌کند. پینوکیو در طول جنگ جهانی دوم زنده می‌شود و توسط نیروهای مستبد مختلف برای انجام کارهای دلخواهشان مورد سو استفاده قرار می‌گیرد. برای آنها، پسر یا به طور کلی انسان واقعی بودن به معنی پیروی از دستورات است.
یک ژنرال نظامی فکر می‌کند او نمونه‌ی یک سرباز فوق‌العاده برای نیروهای فاشیست موسولینی است. یک تاجر استثمارگر فکر می‌کند پینوکیو برای سرگرمی عالی است و از او می‌خواهد در خدمت اجرا برای موسولینی باشد. پدر خودش از او می‌خواهد کتاب‌هایش را بخواند و مانند بقیه‌ی پسرها به مدرسه برود و تبدیل به چیزی شود که نیست. همه او را از هر طرف به سمتی می‌کشند. همه فقط می‌خواهند او یک عروسک دیگر باشد، بدون توجه به اینکه او هم یک انسان است و مانند همه‌ی انسان‌ها، زندگی منحصربه‌فردی دارد. داستان پینوکیو به طور کلی همیشه درباره‌ی اخلاق و چگونگی تبدیل شدن به یک «پسر واقعی» (یا یک فرد بالغ) از راه «خوب بودن» بوده است. با اینحال، دل تورو می‌پرسد، ما در اینجا در مورد کدام نسخه از خوبی صحبت می‌کنیم؟
ژنرال می گوید: «از دستورات من پیروی کنید، اطاعت را بیاموزید و سربازی واقعی باشید.» تاجر حریص می‌گوید: من عروسک‌گردانم و تو عروسک خیمه‌شب‌بازی، من اربابم و تو غلام. همه از پینوکیو می‌خواهند نسخه‌ی «خوب» آنها را اجرا کند و در همه‌ی زمینه‌ها‌‌ی نظامی، مالی، آموزشی، سیاسی و ملی، از آنچه خودشان درست می‌پندارند اطاعت کند.
خوانشی مدرن، پیچیده و در عین حال آموزنده
اقتباس دل تورو اخلاقیات سنتی داستان پینوکیو را تجزیه می‌کند و از دل آن معنایی پیچیده‌تر و زیباتر بیرون می‌کشد. هر کسی که می‌گوید این انیمیشن برای کودکان مناسب نیست، کودکان را به عنوان انسان جدی نمی‌گیرد. پینوکیوی دل تورو انیمیشنی غنی، زیبا و تامل‌برانگیز برای تمامی سنین است و می‌تواند برای همه «انسان واقعی»، اخلاق‌مدار، شایسته و دوست‌داشتنی را معنی کند.
منبع:movieweb