چرا فیلم های ترسناک به اقتباس از قصه های کودکانه گرایش پیدا کرده اند؟

ژانر وحشت به تازگی تمایل جدیدی را نسبت به قصه های کودکانه از خود نشان داده است و مجموعه هایی همچون «گرینچ» و «وینی پو» در حال تبدیل شدن به فیلم های ترسناک هستند. اما چرا و چگونه این اتفاق رخ داده است؟

ادبیات داستانی کودک همواره از محبوبیت گسترده برخوردار بوده است. از قصه های هانس کریستین آندرسن مانند «جوجه اردک زشت»، «دخترک کبریت فروش» و «پری دریایی کوچولو» که دوران کودکی بسیاری از ما را ساختند تا دکتر زوس که قصه هایش منبع الهام آثار سینمایی متعددی بوده ‎ است. در تمام این سال ها اما شاید کمتر کسی به این ایده فکر کرد که داستان های کودکانه پتانسیل تبدیل شدن به فیلم های ترسناک را دارند. در دهه ی 80 و 90 میلادی فیلم های کودکانه ی زیادی ساخته شدند که بیش از حدِ انتظار سیاه و وهم انگیز بودند و از درک نادرست سازندگان از کودک نشات می گرفتند اما حتی این آثار هم فقط به ترس یا خشونت خلاصه نمی شدند و اغلب پیام های مثبتی برای مخاطب داشتند.

حالا شرایط تغییر پیدا کرده و قصه های کودکانه قرار است در قالب فیلم های ترسناک بزرگسالانه عرضه شوند. ابتدا خبر ساخت یک فیلم اسلشر به نام «وینی پو: خون و عسل» (Winnie the Pooh: Blood and Honey) را شنیدیم که این خرس دوست داشتنی را به یک هیولای جانی تبدیل کرده است و مدتی قبل هم فیلم «بدجنس» (The Mean One) به اکران سینماها درآمد که یک نسخه ی پارودی-ترسناک از کتاب کودکانه ی «چگونه گرینچ کریسمس را دزدید» اثر دکتر زوس بود و در آن، گرینچ یک قاتل بی رحم ترسیم شده است. به نظر می رسد که این تغییراتِ الگویی ادامه دار باشد و پس از این هم شخصیت های کارتونی یا کودکانه را در آثار ترسناک ببینیم.

نابودی معصومیت های کودکانه و بازتعریف مفاهیم آشنا

قصه  های ترسناک با اهداف متفاوتی نوشته می شوند و الزاماً سطحی یا تجاری نیستند اما اکثر آن ها در مجموع از ساختار مشابهی بهره می برند: اینکه چیزی آشنا و امن را به چیزی نامتعارف، مخدوش و مجهول الهویه تبدیل کنند. همانند یک دلقک که در گذشته شخصیتی محبوب بود، به مهمانی های تولد دعوت می شد و کودکان را هیجان زده می کرد اما در کتاب «آن» نوشته ی «استیون کینگ» موجودی سادیستی، آدم خوار و اهریمنی عرضه شد یا «وَلِک» که یک دیو است، در مجموعه ی «احضار» خود را شبیه به یک راهبه (که باید مظهری برای پاکی باشد) درمی آورد تا ایمان و باورهای شخصیت های مسیحی قصه را به چالش بکشد. یا فیلم هایی همچون «جامعه» (1989) و «هجوم ربایندگان جسم» (1956) که تصور ما از زندگی آرامش بخش در حومه  ی شهر را به هم می ریزند و برداشتی جهنمی از آن ارائه می دهند.

بنابراین دور از انتظار نبود که دیر یا زود، فیلم سازان و استودیوها به سراغ شخصیت های محبوب فرهنگ عامه بروند و معصومیت را از آن ها بگیرند؛ موجودات دوست داشتنی که برای دهه ها کودکان را در قالب داستان یا کارتون سرگرم کرده اند و حالا برای برخی از هنرمندان، بامزه است که آن ها را آغشته به خون و تراژیک به تصویر بکشند. شخصیت هایی همچون وینی پو و گرینچ را تقریباً همه می شناسند و شاید حتی با قصه هایشان خاطره داشته باشند؛ ازاین رو، مسخ شدن  و نزول آن ها در کالبد هیولاهای مجنونی که تنها تشنه ی خون ریزی هستند، ترسناک تر از آن است که تصور می کردیم.

گرایش سینما به قصه های تلخ و سیاه

در گذشته، هالیوود مشکلی با ساخت فیلم های رنگارنگ و ملایم با هدف جذب مخاطب کودک و نوجوان نداشت اما در اوایل قرن بیست ویکم، هم سو با رویدادها و تغییرات جهان، سینما نیز متحول شد و ژانرها رنگ وبوی متفاوتی به خود گرفتند. ناگهان، همه ی فیلم سازان می خواستند آثار «سیاه» و «واقع گرایانه» بسازند و فیلم های تلخ طرفداران بیشتری پیدا کردند. «بتمن آغاز می کند» (2005) چنین کاری را برای بتمن انجام داد؛ این شخصیت حتی در نسخه های تئاتری «تیم برتون» از دهه ی 90 میلادی تا به این اندازه با جدیت و سیاهی پیوند نخورده بود و فراموش نکنید که در دهه ی 60 میلادی، این مجموعه ی تلویزیونی رنگارنگ و کمدی بتمن بود که با تحسین روبه رو شد. به همین منوال، مجموعه ی «مردان ایکس» هم شخصیت های جهش یافته اش را با لباس های رنگارنگی که از کتاب های کمیک به یاد داشتیم عرضه نکرد و قصه اش بزرگسالانه و سیاسی بود.

حتی «جیمز باند» هم نتوانست از این تحولات جان سالم به در ببرد و در «کازینو رویال» نه تنها از شخصیت منفی های عجیب وغریب، سکانس های اکشن اغراق آمیز یا تجهیزاتِ تخیلی بلندپروازانه خبری نبود بلکه سطح تازه ای از واقع گرایی در آن به چشم می خورد؛ در حقیقت آن روزها مجموعه ی «جیسون بورن» در مقایسه با کازینو رویال، به جیمز باند نزدیک تر به نظر می رسید. پیامی که هالیوود مخابره می کرد واضح بود: همه چیز باید جدی و بزرگسالانه باشد، حتی داستان های کودکانه و نوجوانانه. در نتیجه فیلم های کودکانه ی رایج به حاشیه رفتند و فقط انیمیشن ها بودند که محتواهای موردنیاز کودک را فراهم می کردند. حالا به نقطه ای رسیده ایم که نه تنها به مخاطب کودک بهای بیشتری داده نمی شود بلکه داستان های مناسب برای رده ی سنی  آن ها نیز برای جذب مخاطب بزرگسال استفاده می شود. به عبارت دیگر، با اقتباس های سینمایی جدید وینی پو، گرینچ و حتی «پینوکیو» می توان انتظار داشت که شاهد موج تازه ای از فیلم های سیاه باشیم که خاستگاه آن ها ادبیات داستانی کودک است.

قیام علیه نوستالژی

گرایش سال های اخیر هالیوود به استفاده ی ابزاری از نوستالژی برکسی پوشیده نیست؛ استودیوها پی درپی تلاش کرده اند تا با تحت تأثیر قرار دادن مخاطبان و یادآوری روزهای خوب گذشته، آن ها را وادار به خرید بلیت فیلم ها کنند. در چند سال گذشته، تعداد زیادی از فیلم ها و مجموعه های محبوب بازسازی شده اند، همانند «کروئلا»، «او همه چیز تمام است»، «تل ماسه»، «داستان وست ساید»، «تنها در خانه»، «ویل و گریس»، «جنسیت و شهر»، «اولیور توئیست» و «آشنایی با مادر». صنعت سینما به خوبی آگاه است که چگونه از آثار پرطرفدار، بهره برداریِ دوباره کند تا محصولات تولیدی آن ها شانس بیشتری برای موفقیت داشته باشد. این نوع نگاه تا اینجا جواب داده است، حتی در روزهایی که سینما به خاطر تعطیلی های برآمده از کووید 19 با چالش  روبه رو شد، این فیلم ها فروش مناسبی را تجربه کردند.

«مرد عنکبوتی: راهی به خانه نیست» به ششمین فیلم پرفروش تاریخ تبدیل شد و «تاپ گان: ماوریک»، «شکارچیان روح: افترلایف» و حتی «هیولاهای راب زامبی» موفق ظاهر شدند. درست است که این فیلم ها خوب می فروشند اما واقعیت این است که مخاطبان زیادی هم وجود دارند که علاقه ای به نوستالژی ندارند یا حتی هنوز به سنی نرسیده اند که نوستالژی برای آن ها معنادار باشد. عده ای هم این تئوری را مطرح می کنند که «هالیوود دیگر ایده ی تازه ای ندارد».

بنابراین قابل درک است که فیلم هایی علیه نوستالژی قیام کنند و اتفاقاً موردتوجه قرار بگیرند؛ آثاری که نگاهشان به گذشته انتقادی است، می خواهند دیدگاه تازه ای از یک محصول قدیمیِ خاطره انگیز ارائه دهند یا شاید حتی بنیانِ آن را نابود کنند تا چیز تازه ای بسازند. شاید نیازی به گفتن نباشد که بسیاری از فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی کلاسیک، نقاط ضعفی دارند که به آن ها توجه نمی کردیم، به ویژه پافشاری روی استریوتایپ ها و برداشت آن ها از نژادها و موضوعات دیگری که حالا حساس به حساب می آیند. برای مثال عدم  وجود تنوع نژادی در مجموعه ی «دوستان» یا تصویری که «هری پاتر» از «گابلین ها» ارائه می دهد. این بدین معنا است که بعضی از سینمادوستان بدشان نمی آید قهرمانان یا شخصیت های محبوب کلاسیک را از زوایای تازه ای تماشا کنند که اتفاقاً مبتنی بر ساختار تازه ای است، همانند خرس مهربانی که حالا آدم می کشد!

منقضی شدن حق نشر آثار

اما علاقه ی شدید سازندگان به عرضه ی وجه ی شیطانیِ شخصیت های قدیمی به تنهایی کافی نیست اگر آن ها اجازه ی استفاده از این شخصیت ها را نداشته باشند. به هر حال، بدیهی است که استودیویی همچون «دیزنی» به کسی اجازه ندهد تا اثری که حق امتیازش را دارد، به فیلمی خونین و ترسناک تبدیل شود. اما ما در عصری هستیم که حق امتیاز و مالکیت بسیاری از این مجموعه ها در حال منقضی شدن است تا در دسترس عموم قرار بگیرند؛ اتفاقی که مدتی قبل برای وینی پو رخ داد تا سازندگان خون و عسل، بدون اینکه از کسی اجازه بگیرند، چنین فیلمی را بسازند و با مشکلات قانونی روبه رو نشوند.

در عین حال، راه های دیگری هم برای دور زدن قانون وجود دارد. برای مثال سازندگان فیلم بدجنس، برای اینکه حق نشر آن را نداشتند، فیلم را با ادعای «پارودی» عرضه کرده اند و به همین دلیل است که از واژه ی گرینچ در فیلم استفاده نمی شود اما به وضوح مشخص است که شخصیت منفی قصه، گرینچ است. بدجنس که با بودجه ای ناچیز ساخته شد، به موفقیت خوبی رسید و وینی پو: خون و عسل هم پیش از اکران، طرفداران زیادی پیدا کرده  است. دیر یا زود، فیلم سازان نوظهور دیگری هم وارد میدان خواهند شد تا آثار مشابهی بسازند. برای مثال، اخیراً ساخت نسخه ی ترسناک «بامبی» تأیید شده است و فیلم برداری آن از اواخر ژانویه 2023 آغاز خواهد شد. در این فیلم، بامبی تصمیم می گیرد تا انتقام قتل مادرش را بگیرد!

با در نظر گرفتن همه ی شرایط، واقعیت این است که چنین آثاری باعث نمی شوند تا ارزش شخصیت های محبوب ما کاهش پیدا کند؛ خاطراتی که از آن ها داریم، تغییر نخواهد کرد و ما همچنان از این قصه های کودکانه، حس خوب دریافت می کنیم. برای مخاطبان بزرگسال، وینی پو و گرینچ نماد رستگاری و سرخوشی های کودکانه باقی خواهند ماند و این آثار دیدگاه های شما را عوض نمی کنند اما برای کسانی که اولین برخورد آن ها با این شخصیت ها از طریق فیلم های ترسناک است، شاید گرینچ و وینی پو به چیز متفاوتی تبدیل شوند، به سرچشمه ی کابوس ها و خاطرات ناخوشایند.

منبع: MovieWeb