نقد فیلم «دوشیزه»؛ همه آتش ها از گور این مردان ملعون بلند می شود!

[ad_1]

فیلم های به اصطلاح پرنسسی -یا بهترین است بگوییم داستان های جن و پری فولکلور- ید طولایی در سینما دارند. در حقیقت، فیلم های کوتاهی همچون «راپونزل» (1897) و «سیندرلا» (1898) در دورانی ساخته شدند که حتی قرن بیستم آغاز نشده بود. این آثار -و انیمیشن هایی که دیزنی چند دهه ی بعد ساخت- اگرچه گاهی از منبع اصلی خود، یعنی قصه های افسانه ای کلاسیکی که اغلب ریشه در قرن شانزدهم و هفدهم داشتند فاصله می گرفتند اما از نظر ایدئولوژی ادامه دهنده ی همان مسیر بودند، یعنی قهرمان زن فیلم محصول زمانه اش بود و احتمالا می دانید که در زمانه ی او چه خبر بوده است: زنان همان نقش های سنتی آشنا را در جامعه داشتند و با کلیشه های جنسیتی پیوند خورده بودند. حالا اما زمانه عوض شده و «دوشیزه» (Damsel) محصول همین تغییرات است، با این تفاوت که با مردان خصومت شخصی دارد. نقد فیلم «دوشیزه» را در این مطلب می خوانید.

هشدار: در نقد فیلم «دوشیزه» خطر لو رفتن داستان وجود دارد

من در نقد فیلم «مردان» اندکی به جنبه های رادیکال فمینیسم پرداخته بودم و از آنجایی که «دوشیزه» دقیقا همان مسیر را دنبال می کند، بخش هایی از آن متن را در قالب نقل قول یادآوری می کنم: «فمینیسم در طول این دو قرن، موافقان و مخالفان متعددی داشته است اما در حال حاضر، دیدگاه های منفی نسبت به آن بیشتر است که از ظهور فمینیست های [افراطی] تقلبی سرچشمه می گیرد. آن هایی که به کلی درکی از رسالت اصلی این جنبش ندارند، زن را جنسیت برتر می دانند و «مردستیزی» را به رسمیت نمی شناسند (این نوع نگاه به گرایش نئوفمینیسم نزدیک است که اساساً دغدغه اش برابری نیست، زن را می ستاید و یک نوع تفکر شوونیستی در اشخاص ایجاد می کند. فمینیست های رادیکال نیز به نوبه ی خود در ترویج مردستیزی نقش به سزایی داشته اند)؛ این افراد در سال های اخیر، بیشترین آسیب را به حق وحقوق زنان زده اند و با سوءاستفاده از تریبون هایی که در اختیار دارند، می خواهند انتقام تاریخ را از نسل فعلی بگیرند و برای محکوم کردن مردها (به جرم مرد بودن) تقلا می کنند.»

بعضی ها دلایل بازخوردهای منفی «دوشیزه» را این مسئله می دانند که «قهرمان زن» دارد یا «کهن الگوهای ژانر فانتزی» را به چالش کشیده است، و از آنجایی که تصویر زنانه ای از قهرمان زن به نمایش «نمی گذارد»، باید آن را تحسین کرد. شاید در یک اثر سینمایی دیگر، این ادعاها قابل پذیرش بودند اما «دوشیزه» کاملا سزاوار این واکنش های منفی است زیرا اهداف مشخص دیگری را دنبال می کند. مشکلی ندارد که قهرمان اصلی فیلم زن است، یا این قهرمان شباهت زیادی به زنان ندارد، یا ایدئولوژی های سنتی را دنبال نمی کند، مشکل از جایی آغاز می شود که می بینیم این فیلم با مردان کار دارد و پای آن ها را هم وسط می کشد. در واقع نقطه ضعف اصلی فیلم این نیست که تصویری آرمانی از زنان -آن هم در قرون وسطی- به نمایش می گذارد بلکه تصویری است که از مردان ارائه می دهد.

بی گمان برخی از مخاطبان از چنین رویکردی استقبال می کنند و می گویند برای قرن ها مردان حکمرانی کردند و حالا اجازه دهید زنان خودنمایی کنند. این خط فکری فارغ از ذات انتقام جویانه اش، از این جهت غلط است که ما «اقتضای زمانه» را فراموش می کنیم. رفتارها و نوع نگاه  مردان نسبت به زنان در طول تاریخ قابل دفاع نیست اما هرچه که بود، محصول آن دوران بود و فاکتورهای متعددی در کنار هم آتش آن را شعله ور می کردند. حتی بسیاری از مردان باسواد و فرهیخته قرن های پیشین هم دیدگاه های مشابهی داشتند، فیلسوف قرن هجدهمی، ژان-ژاک روسو به ذهن می رسد که اتفاقا در دوران اوج عصر روشنگری زندگی می کرد؛ او باور داشت که زن یعنی مادر و خانه دار و دیگر هیچ. روسو همچنین می گفت رشد فکری زن اهمیتی ندارد و او فقط باید مهارت های کاربردی را یاد بگیرد. درست یا غلط به کنار، این دیدگاه ها محصول زمانه اش بود؛ در قرن هجدهم، مهارت های زنان -و آموزش هایی که می دیدند- به آشپزی، خیاطی و همان خانه داری خلاصه می شد.

اینکه «دوشیزه» قصد مبارزه با این تفکرات را دارد، به هیچ وجه اتفاق بدی نیست اما اینکه می خواهد این ایدئولوژی ها را در همان چهارچوب قصه های فولکلور عرضه کند، آزاردهنده می شود. در فیلمی که قرار است درباره ی «نبرد قهرمان زن در برابر اژدهای زن در برابر ملکه ی زن» باشد، همه چیز تقصیر یک مرد است. فیلم با پادشاه سابق سرزمین اوریا آغاز می شود -که در یک حرکت هوشمندانه و کاملا بی خطر- همراه با چند سرباز می خواهد اژدها شکار کند و با به قتل رساندن بی دلیل سه فرزند او، به یک نفرین ابدی دچار می شود که از مرگ هم بدتر است. پادشاه مجبور می شود سه دختر خود را قربانی کند و این جشن قربانی کردن دختران خاندان سلطنتی تا ابد ادامه خواهد داشت. باشد، به هر حال پیش می آید که یک پادشاه خودخواه، بی رحم یا احمق باشد. قاعدتا باقی شخصیت های مرد فیلم که چنین نخواهند بود، خواهند بود؟

لرد بی فورد (ری وینستون) به خاطر مقداری طلا و به بهانه نجات دهکده ی کوچکش، حاضر می شود تا دخترش را به کام مرگ بفرستد. شاهزاده هنری جوان و خوش آتیه (نیک رابینسون) چه؟ او دیگر باید اندکی انسان باشد، نه؟ نمی شود؟ ظاهرا خیر. او اِلودی (میلی بابی براون) را می گیرد و در یک سکانس کمدی، داخل سردابه /غار مقدس خانم اژدها پرتاب می کند. اگر دقت کنید، پادشاهِ وقت سرزمین اوریا، کینگ رودریک را هم در فیلم داریم که ظاهرا لال است، او در طول فیلم حرف نمی زند و تنها وظیفه ‎اش این است که کنار ملکه قدم بزند و سر تکان دهد. به هر حال، این هم یک نوع جهان فانتزی قرون وسطایی است. اینکه سیاه پوست ها هم در چنین جامعه ای -در قلب اروپای آن دوران- حضور پررنگی دارند را هم باید بامزه  بدانیم، مشخصا سازندگان اهمیت زیادی به واقع گرایی داده اند. و در نقطه ی مقابل این مردان تهی مغز، منفعل یا خودمحور، زنان باسواد، همه فن حریف و قدرتمند را داریم.

اِلودی، دختر باسوادی است که می تواند قهرمان مسابقات اسب سواری، شمشیرزنی، دومیدانی، کوهنوردی و صخره نوردی شود. در حالی که این مردان بی لیاقت دنبال تفریح هستند، او به تنهایی چوب ها را وسط بیابان با تبر خرد می کند و به عنوان هیزم به خانه بازمی گرداند، در ضمن جان اضافه هم دارد، برای مثال از هر ارتفاعی سقوط کند، زنده می ماند. روبه روی او، خانم اژدها را داریم، کسی که اگرچه ده ها دختر بی گناه را به قتل رسانده اما «قربانی» است و باید برایش دل بسوزانیم و در نهایت هم تاوان نمی دهد. البته که ملکه ایزابل (رابین رایت) را هم داریم، یک ملکه ی حاکم همه چیزتمام که در جامعه ای که دخترانش را برای قرن ها قربانی کرده، مشخص نیست چگونه به چنین جایگاهی رسیده است. اینجا باید به نامادری (آنجلا بست) هم اشاره کنیم که او هم سنخیتی با نسخه های کلاسیک ندارد، نامادری قصه ی ما دلسوز است و مهربان.

فیلم افتتاحیه  کشداری دارد، البته این زمینه سازی ها ضروری بود اما «دوشیزه» از این نظر شکست می خورد که جهانش را بیش از حد کوچک ترسیم می کند و در خلق یک جهان فانتزی پرجزئیات ناتوان است. از همان نبرد ابتدایی نه چندان شکوهمند پادشاه با اژدها، تا محل زندگی اِلودی و سرزمین اوریا -و معدود سیاهی لشکرهای حاضر- همه چیز ابعاد کوچکی دارد که مشخصا به دلیل کمبود بودجه بوده است اما به تجربه کلی ما از یک فانتزی سیاه حماسی ضربه می زند. اوضاع پس از سقوط اِلودی به محل زندگی اژدها، بهبود پیدا می کند، فیلم در این بخش ها جذاب تر دنبال می شود -زیرا فیلمساز در این فضا، فرصت کمتری برای شعار دادن در اختیار دارد- اما بخش اعظمی از پتانسیل قصه را هدر می دهد. اینکه یک فیلم پرنسسی، وارد حوزه ی ترسناک و زیرژانر بقا شود، و تقابل یک پرنسس با یک موجود خطرناک، فی نفسه هیجان انگیز است اما فیلم سعی می کند به درجه سنی اش (پی جی-13) پایبند باقی بماند، بنابراین هرگز جدی، سیاه و خشن نمی شود، در حالی که این ایده، چنین رویکردی را می طلبید.

خوان کارلوس فرسنادیو که ساخت آثار ترسناک را خوب بلد است، خوشبختانه در بخش میانی فیلم، از به نمایش گذاشتن اژدهای قصه خودداری می کند که همیشه اتفاق خوبی است. وقتی هیولای قصه را به درستی نمی بینیم، ترس بیشتری در ما ایجاد می شود و آن موجود را جدی تر می گیریم. انتخاب شهره آغداشلو به عنوان صداپیشه ی اژدها نیز انتخاب درستی بود، جنس صدای او -و لهجه اش- کمک کرده است تا اژدهای قصه متفاوت به نظر برسد و اندکی شخصیت پردازی داشته باشد. نکات مثبت فیلم اما همین جا تمام می شود. سازندگان برای اینکه فیلم به فضاهای تاریک غار خلاصه نشود، گاهی تنوع هم به خرج داده اند. اولی جایی است که لرد بی فورد و چند سرباز وارد غار می شوند تا اِلودی را نجات دهند، بدیهی است که تلاش های آن ها نتیجه ندهد، در این جهان ممکن نیست که مردان بتوانند زنان را نجات دهند؛ بنابراین همه ی آن ها کشته می شوند. سپس اِلودی از غار فرار می کند اما از آنجایی که اوج سلحشوری او را تماشا نکرده ایم، سازندگان باید راهی برای بازگشت او پیدا کنند.

در همین راستا، ملکه ایزابل، خواهر کوچک اِلودی را می گیرد و با همان ترفند سابق داخل غار می اندازد. بزرگترین حفره داستانی فیلم با همین اتفاق ایجاد می شود. اگر تنها با بریدن دست ها و مالیدن آن ها به یکدیگر، می توان خون خاندان سلطنتی را منتقل کرد، دیگر چه اصراری است که دخترک با شاهزاده ازدواج کند؟! آیا بهتر نیست از سرزمین های مجاور، سه دختر را ربوده و آن ها را سریعا قربانی کنند؟ چرا باید حتما مراحل رسمی ازدواج طی شود و به خانواده ی دخترک هم اطلاع داده شود که فرزندش قرار است به قتل برسد.

در ادبیات کلاسیک، «دوشیزه درمانده» (Damsel in distress) یک کهن الگو -یا در واقع استریوتایپ/فن روایت- محسوب می شود که از دوران یونان باستان مورد استفاده قرار می گرفت. در قصه های فولکلور، دوشیزه درمانده همان کسی است که اغلب ربوده یا زندانی شده و حالا قهرمان مرد قصه باید او را نجات دهد. این نوع داستان ها را بارها شنیده اید و دیده اید، از «سفید برفی» تا «زیبای خفته» و بی گمان با در نظر گرفتن استانداردهای عصر مدرن، انتقادات فراوانی به آن ها وارد است. اما همان طور که بالاتر هم اشاره شد؛ این نوع نگاه ها -اغلب- ناشی از زن ستیز بودن نویسندگان و هنرمندان قرون گذشته نبوده است، قوانین نانوشته ی آن دوران چنین حکم می کرد. در آن قصه ها، شاید زن قصه منفعل به نمایش گذاشته می شد اما هرگز مورد بی احترامی قرار نمی گرفت و همیشه نقشی کلیدی در قصه داشت. «دوشیزه» اما جهانی را ترسیم می کند که مردان بویی از انسانیت نبرده اند و ویژگی مثبتی در آن ها به چشم نمی خورد، چنین فیلمی قابل دفاع نیست و پیام مثبتی را هم مخابره نمی کند.

شناسنامه فیلم «دوشیزه» (Damsel)

کارگردان: خوان کارلوس فرسنادیو
نویسنده: دن مازو
بازیگران: میلی بابی براون، ری وینستون، نیک رابینسون، شهره آغداشلو، آنجلا باست، رابین رایت
محصول: 2024، آمریکا
امتیاز سایت IMDb  به فیلم: 6.1 از 10
امتیاز فیلم در سایت راتن تومیتوز: 56٪
امتیاز نویسنده: یک از پنج
خلاصه داستان: پادشاه سرزمین اوریا، سه فرزند یک اژدها را به قتل می رساند تا به یک طلسم ابدی دچار شود. پادشاه برای اینکه زنده بماند، حاضر می شود سه دختر خود را قربانی کند و این جشن قربانی کردن دختران خاندان تا ابد ادامه خواهد داشت. چند قرن بعد، الودی (میلی بابی براون) یکی از همین دختران نگون بخت است که برای پاپوش درست می کنند تا به عنوان یکی از اعضای خاندان اشرافی قربانی شود اما او قصد تسلیم شدن ندارد و در مقابل اژدها ایستادگی می کند.

نقد فیلم «دوشیزه» دیدگاه شخصی نویسنده است و لزوما موضع ای بی سی مگ نیست.

منبع: ای بی سی مگ

[ad_2]