تعریف رفتار در روانشناسی
رفتار: رازهای پنهان در پس هر حرکت
شاید تا حالا به این فکر کرده باشی که چرا بعضیا یه جوری راه میرن یه جوری حرف میزنن یه جوری واکنش نشون میدن که انگار از یه سیاره دیگه اومدن! یا شاید با خودت فکر کرده باشی که چطور میشه بعضی عادت های مزخرف رو ترک کرد و یه آدم دیگه شد.
خب جواب این سوالات توی روانشناسی نهفته است. روانشناسی یه دنیای شگفت انگیزه که به رفتار انسان و دلایلش می پردازه. یکی از مهمترین بخش های روانشناسی که به طور مستقیم با ما در ارتباطه تعریف رفتار هست.
رفتار یه مفهوم ساده اما قدرتمنده. به هر حرکتی که از یه موجود زنده مثل انسان سر میزنه رفتار میگن. این حرکت میتونه از یه چیز خیلی ظریف و قابل دیدن مثل خندیدن یا یه حرکت فیزیکی مثل دویدن گرفته تا یه واکنش پیچیده مثل حل یه مسئله ریاضی یا حتی یه فکر پیچیده توی ذهنت باشه.
اما چرا رفتار اینقدر مهمه؟
رفتار مثل یه پنجره به دنیای درونیه. با بررسی رفتار میشه به افکار احساسات انگیزه ها اعتقادات و حتی گذشته یه فرد پی برد.
حالا بیا یه نگاهی به دنیای جذاب رفتار بندازیم:
انواع رفتار
رفتار فقط به یه حرکت محدود نمیشه. این یه دنیای وسیع با انواع و اقسام مختلفه که میشه به دو دسته کلی تقسیمش کرد:
رفتارهای آشکار
رفتارهای آشکار به اون دسته از رفتارها گفته میشه که به راحتی قابل مشاهده و اندازه گیری هستند. مثلا:
- راه رفتن
- حرف زدن
- خندیدن
- گریه کردن
- دویدن
- غذا خوردن
هر حرکتی که بتونی با چشمت ببینی به حساب رفتارهای آشکار میاد.
رفتارهای پنهان
رفتارهای پنهان برخلاف رفتارهای آشکار قابل مشاهده نیستند و میشه بهشون رفتارهای ذهنی هم گفت. مثلا:
- فکر کردن
- خیال بافی
- حل مسئله
- احساسات
- انگیزه ها
این رفتارها فقط توی ذهن اتفاق میفتن و هیچ نشونه ی ظاهری ندارن.
اما این به این معنی نیست که رفتارهای پنهان هیچ اهمیتی ندارن.
رفتارهای پنهان میتونن به شدت روی رفتارهای آشکار تاثیر بذارن. مثلا یه فردی که از یه موضوع خاص ترسیده ممکنه رفتارهای آشکارش مثل صحبت کردن راه رفتن و حتی خوردنش هم تحت تاثیر این ترس قرار بگیره.
علل و عوامل تاثیرگذار روی رفتار
رفتار مثل یه کوه یخی میشه که فقط نوکش قابل دیدنه. یه عالمه عوامل مختلف مثل یه سری عوامل درونی و یه سری عوامل بیرونی روی رفتار انسان تاثیر میذارن.
عوامل درونی
عوامل درونی به فاکتورهایی گفته میشه که توی خود انسان وجود دارن و روی رفتار ش تاثیر میگذارن. مثل:
- احساسات: خشم شادی غم ترس و…
- افکار: باورها عقاید تصورات و…
- نیازها: نیاز به غذا آب محبت امنیت و…
- شخصیت: خصوصیات شخصیتی مثل خجالتی بودن جسور بودن احساساتی بودن و…
- اراده: قدرت و توانایی انسان در کنترل کردن رفتار ش
عوامل بیرونی
عوامل بیرونی به فاکتورهایی گفته میشه که توی محیط انسان وجود دارن و روی رفتار ش تاثیر میگذارن. مثل:
- محیط: خانواده دوستان جامعه شغل و…
- فرهنگ: آداب و رسوم ارزش ها و…
- تجربه: اتفاقات گذشته و دانسته ها و یادگیری ها
- وضعیت: وضعیت مکان زمان اطرافیان و…
مطالعه و درک عوامل درونی و بیرونی میتونه به ما کمک کنه که رفتار خودمون و دیگران رو بهتر بشناسیم و به طور موثرتر با آنها ارتباط برقرار کنیم.
چه طور رفتار خودمون رو کنترل کنیم؟
اگه از رفتار خودتون راضی نیستید و میخواید تغییرش بدید باید یه سری تغییر رو در خودتون ایجاد کنید.
۱. شناسایی رفتار
اولین قدم برای تغییر رفتار شناسایی اون هست. با خودتون صادق باشید و تمام جنبه های رفتارتون رو مورد بررسی قرار بدید.
یه دفتر یادداشت برای خودتون ایجاد کنید و رفتارهای نامطلوب خودتون رو در اون ثبت کنید.
۲. یافتن علت رفتار
حالا که رفتار نامطلوب خودتون رو شناسایی کردید باید علت اون رو پیدا کنید. چرا این طوری رفتار میکنید؟
سوال هایی مثل این میتونه بهتون کمک کنه:
- چه احساساتی دارید که باعث این رفتار میشه؟
- چه فکرهایی در سرتون هست که به این رفتار منجر میشه؟
- چه نیازهایی در وجودتون وجود داره که با این رفتار قابل برطرف شدن هست؟
- چه عوامل بیرونی تاثیر منفی روی این رفتار میذارن؟
۳. تعیین هدف
باید هدف تغییر رفتارتون رو به طور مشخص تعیین کنید.
مثلا هدف شما ممکنه این باشه:
- ترک عادت سیگار کشیدن
- کنترل خشم
- افزایش اعتماد به نفس
- بهبود مهارت ارتباطی
۴. برنامه ریزی
برای رسیدن به هدفتون باید یه برنامه ریخته و مراحل تغییر رفتارتون رو در اون ثبت کنید.
نکات مهم در برنامه ریزی تغییر رفتار:
- اهداف را واقعی و قابل حصول تعیین کنید.
- گام به گام پیش بروید و هدفتون رو به مراحل کوچکتر تقسیم کنید.
- برای خودتون انگیزه و تشویق ایجاد کنید.
- پشتیبانی و کمک دیگران رو جلب کنید.
- برای خودتون جایزه و تشویق در نظر بگیرید.
۵. تمرین و تکرار
تغییر رفتار نیاز به تمرین و تکرار داره.
برای ثابت شدن یه رفتار جدید ممکنه هفته ها ماه ها یا حتی سال ها زمان لازم باشه.
در طول این فرآیند ممکنه با چالش ها و وسوسه هایی مواجه بشید اما صبور باشید و تسلیم نشدید.
ابزارهای مفید برای تغییر رفتار
برای تغییر رفتار می تونید از ابزار های مختلفی کمک بگیرید.
۱. یافته های روانشناسی
مطالعه و درک یافته های روانشناسی میتونه به شما کمک کنه که در تغییر رفتارتون موفق تر باشید.
یه سری کتاب و سایت موجوده که اطلاعات مفیدی در زمینه تغییر رفتار ارائه میدن.
۲. روانشناس یا مشاور
در بعضی مواقع ممکنه برای تغییر رفتار نیاز به کمک یه متخصص باشید.
یک روانشناس یا مشاور میتونه به شما کمک کنه که علت رفتار نامطلوب خودتون رو پیدا کنید و برنامه تغییر رفتار مناسبی رو برای خودتون طراحی کنید.
۳. گروه های حمایتی
پیوستن به گروه های حمایتی میتونه به شما کمک کنه که با افراد دیگری که مشکل مشابهی دارن ارتباط برقرار کنید و از تجربیات و مشورت آنها بهره مند شوید.
جدول عوامل تاثیرگذار روی رفتار
| عامل | نوع | توضیحات |
|---|---|---|
| احساسات | درونی | خشم شادی غم ترس و… |
| افکار | درونی | باورها عقاید تصورات و… |
| نیازها | درونی | نیاز به غذا آب محبت امنیت و… |
| شخصیت | درونی | خصوصیات شخصیتی مثل خجالتی بودن جسور بودن احساساتی بودن و… |
| اراده | درونی | قدرت و توانایی انسان در کنترل کردن رفتار ش |
| محیط | بیرونی | خانواده دوستان جامعه شغل و… |
| فرهنگ | بیرونی | آداب و رسوم ارزش ها و… |
| تجربه | بیرونی | اتفاقات گذشته و دانسته ها و یادگیری ها |
| وضعیت | بیرونی | وضعیت مکان زمان اطرافیان و… |
نتیجه گیری
رفتار یه مفهوم کلیدی در روانشناسی هست که به ما کمک میکنه که دنیای درون و بیرون انسان رو بهتر درک کنیم.**
تغییر رفتار یه فرآیند چالش برانگیز اما قابل حصول هست. با شناخت عوامل تاثیرگذار روی رفتار و استفاده از ابزار های مناسب میتونید رفتار خودتون رو به سمت مطلوب تغییر بدید.
یادتون باشه که تغییر رفتار یه مسیر طولانی و پر پیچ و خم هست. صبور باشید تمرین کنید و از سفر تغییر خودتون لذت ببرید.
پرسش و پاسخ
۱. چه طور میتونم به خودم کمک کنم که در تغییر رفتارم موفق باشم؟
اول از همه باید هدف خودتون رو به طور مشخص تعیین کنید. بعد یه برنامه ریخته و مراحل تغییر رو در اون ثبت کنید. با کمک یه روانشناس یا مشاور میتونید برنامه ریخته و از تجربیات و راهنمایی آنها بهره مند شوید. پیوستن به گروه های حمایتی هم میتونه به شما کمک کنه که در این فرآیند موفق باشید.
۲. چه طور میتونم در تغییر رفتار دیگران موفق باشم؟
در تغییر رفتار دیگران باید خیلی مراقب باشید. اول از همه باید مطمئن باشید که دیگری واقعا میخواد تغییر کنه. سپس با احترام و صبر با اون ارتباط برقرار کنید. از قضاوت و انتقاد خودداری کنید و به جای اون از تشویق و حمایت استفاده کنید.
۳. آیا رفتار انسان تغییر ناپذیر هست؟
خیر رفتار انسان تغییر ناپذیر نیست. با تلاش و تمرین میتونید رفتار خودتون رو تغییر بدید. اما یادتون باشه که تغییر رفتار یه فرآیند مداوم هست و نیاز به صبر و تمرین داره.