هفت قلم آرایش شامل چه وسایلی می شود؟

هفت قلم آرایش به مجموعه ای از لوازم آرایشی سنتی ایرانی مثل سفیداب، سرخاب، سرمه، حنا، زرک، وسمه و خال گفته می شه. این اصطلاح ریشه های تاریخی داره و نشان دهنده آرایش کامل و مجلل در دوران گذشته، به ویژه قاجار بوده. امروزه بیشتر کنایه ای برای آرایش غلیظ به کار می ره.

تاحالا شده اصطلاح هفت قلم آرایش به گوشتون بخوره و با خودتون فکر کنید دقیقاً یعنی چی؟ یا شاید فکر کنید حتماً منظورشون یه آرایش خیلی غلیظ و پرزرق و برقه؟ راستش رو بخواید، این اصطلاح کهن تو فرهنگ ما ریشه های خیلی عمیق تری داره و داستانش فراتر از یه میکاپ ساده امروزیه. آرایش و دلبری همیشه جزو جدایی ناپذیر زندگی مردم، مخصوصاً خانم ها، تو ایران بوده و هست. حتی اگه ابزار و وسایل آرایشی با گذر زمان کلی تغییر کرده باشن، یه سری اصطلاحات مثل همین هفت قلم آرایش همچنان موندگار شدن و حسابی جذابیت دارن. تو این مقاله قراره حسابی بریم سراغش، بفهمیم این هفت قلم چی هستن، از کجا اومدن و چه کاربردی داشتن، و یه مقایسه هم با لوازم آرایش امروزی می کنیم تا ببینیم چقدر راه اومدیم.

هفت قلم آرایش چیست و ریشه این اصطلاح از کجاست؟

شاید امروز وقتی می گیم فلانی هفت قلم آرایش کرده، بیشتر منظورمون یه آرایش حسابی و پررنگ و لعابه، یعنی کلاً هرچی داشته ریخته رو صورتش! ولی این اصطلاح تو گذشته، مخصوصاً تو دوران قاجار، یه معنی خیلی دقیق تر و ملموس تری داشت. اون موقع، هفت قلم آرایش به مجموعه ای از دقیقاً هفت وسیله یا ماده آرایشی اطلاق می شد که خانم ها برای اینکه یه آرایش تمام وکمال و مجلسی داشته باشن، ازش استفاده می کردن. یعنی یه جورایی انگار یه پکیج کامل زیبایی بود برای مجالس و مهمونی های خاص. این هفت قلم شامل سفیداب، سرخاب، سرمه، حنا، زرک، وسمه و خال می شد.

داشتن و استفاده از این اقلام برای خانم های شیک پوش و کسایی که می خواستن حسابی دلبری کنن، ضروری به حساب می اومد. فکر کنید برای یه مجلس عروسی یا یه مهمونی بزرگ، خانم ها باید از همه این هفت قلم استفاده می کردن تا آرایششون کامل باشه. باستان شناسا هم می گن که از حدود ۲۰۰۰ سال پیش تو ایران، خانم ها لب و گونه هاشون رو قرمز می کردن و چشماشون رو سرمه می کشیدن. حتی تو کتاب های تاریخی اومده که یونانی های باستان هم از آرایش زنان هخامنشی تعریف و تمجید می کردن. بعد از ورود اسلام به ایران، باز هم آراستگی و خوش بو بودن بین خانم ها خیلی پررنگ شد، اما یه نکته مهم داشت: استفاده از این هفت قلم آرایش فقط برای زنان متأهل مجاز بود. تو اون دوران، از نظر فرهنگی و حتی دینی، اگه یه دختر مجرد می خواست از این لوازم آرایش استفاده کنه، کارش رو ناپسند و زشت می دونستن. پس می بینید که هفت قلم آرایش فقط یه سری وسیله نبوده، بلکه خودش یه فرهنگ و رسم و رسوم پشتش داشته.

هفت قلم آرایش شامل چه وسایلی می شود؟ (معرفی جامع و تخصصی هر قلم)

حالا بریم سراغ اصل مطلب که ببینیم این هفت قلم آرایش که انقدر ازش حرف زدیم، اصلاً چی بودن و هر کدوم چه داستانی داشتن. جالبه بدونید بعضی هاشون امروز دیگه اصلاً استفاده نمی شن، بعضی ها هم هنوز هستن ولی خب کارشون کلی فرق کرده یا جایگزین های مدرن پیدا کردن. آماده اید یه سفر به گذشته بکنیم و ببینیم خانم های اون زمان با چی خودشون رو زیبا می کردن؟

۱. سفیداب: راز پوست های روشن و مخملی

سفیداب رو می شه اولین قلم و شاید یکی از مهم ترین ابزارهای هفت قلم آرایش دونست. این ماده یکی از قدیمی ترین لایه بردارها و مواد آرایشیه که بشر ساخته! فکر کنید، اون موقع که نه کرم پودری بود، نه پنکیکی، سفیداب بود که نقش کرم پودر رو بازی می کرد و پوست رو سفید و روشن نشون می داد.

• چی بود؟ یه ماده سفید رنگ که بیشتر برای روشن کردن و نرم کردن پوست استفاده می شد.
• ترکیبات و نحوه ساخت سنتی: قدیما سفیداب رو از ترکیب یه نوع گل سفید با چربی حیوانی، مخصوصاً مغز استخوان حیوانات، درست می کردن. البته یه مدل هایی هم بود که با سوزوندن فلزاتی مثل قلع و سرب تولید می شد. همون سفیداب هایی که قدیم تو حموم ازش استفاده می کردیم، همون نسل قدیمی سفیداب بود.
• کاربرد در گذشته: نقش اصلیش سفید کردن پوست صورت و بدن بود. درست مثل کرم پودرهای امروزی که یه لایه یکدست روی پوست ایجاد می کنن، سفیداب هم همین کار رو می کرد.
• نحوه استفاده سنتی: خانم ها سفیداب رو تو جعبه های فلزی کوچیک نگه می داشتن. اول صورتشون رو یه کم چرب می کردن، بعد پودر سفیداب رو تو آب حل می کردن و این محلول رو روی پوست می مالیدن. بعدش خیلی آروم از زیر موها تا پایین گردن رو ماساژ می دادن تا رنگ سفیدش روی کل صورت و گردن پخش بشه و پوستشون یه دست و روشن به نظر بیاد.
• کاربرد امروزی: شاید امروز دیگه کسی از سفیداب به عنوان کرم پودر استفاده نکنه، ولی هنوزم خیلی ها برای لایه برداری طبیعی پوست، به عنوان یه بدن شوی نرم کننده یا حتی برای کنترل تعریق، سراغش میرن. هنوزم همون شکل و شمایل سنتی خودش رو حفظ کرده و تو خیلی از عطاری ها پیدا می شه.

۲. سرخاب (سرخی یا گلگونه): رمز گونه های سرخ و لب های دلبری

بعد از سفیداب، نوبت می رسه به سرخاب که جزء مهمی از هفت قلم آرایش بود. سرخاب یه پودر سرخ رنگ بود که برای جون دادن به چهره و خوش رنگ کردن گونه ها و لب ها ازش استفاده می شد.

• چی بود؟ گردی سرخ رنگ که برای سرخ کردن گونه ها و لب ها به کار می رفت.
• منبع و نحوه ساخت سنتی: سرخاب رو از یه گیاه وحشی به اسم سرخاب کولی که شبیه خوشه انگور سیاه بود، درست می کردن. این گیاه هنوزم تو فصل بهار و تابستون تو استان گیلان پیدا می شه. خانم ها برگ ها و گل های این گیاه رو خشک می کردن و بعدش پودرش می کردن تا سرخاب آماده بشه.
• نام های دیگه: این پودر سرخ رنگ کلی اسم دیگه هم داشت؛ مثل آلغونه، غازه، حمره، سرخی و گلگونه.
• کاربرد در گذشته: سرخاب کنار سفیداب، پرطرفدارترین لوازم آرایش اون موقع بود. کاربرد اصلیش همون سرخ کردن گونه ها بود تا چهره شاداب و سرزنده نشون بده، و البته لب ها رو هم باهاش رنگ می کردن.
• نحوه استفاده سنتی: خیلی ساده با انگشت اشاره و میانی، سرخاب رو از زیر چشم ها تا پایین چونه پخش می کردن و روی لب هاشون هم می مالیدن.
• کاربرد امروزی و جایگزین ها: امروزه خب کلی محصول آرایشی جای سرخاب رو گرفتن؛ از انواع رژگونه ها گرفته تا رژلب و گلاس و تینت. ولی جالبه بدونید که پودر سرخاب هنوزم یه سری کاربردهای درمانی داره. مثلاً بعضیا ازش برای کاهش التهاب های پوستی و رفع جوش استفاده می کنن.

۳. سرمه (کحل): درخششی به عمق شب برای چشم ها

سرمه هم از اون واجبات هفت قلم آرایش بود که چشم ها رو حسابی گیرا و دلفریب می کرد. این ماده سیاه، چشم ها رو درشت تر و نافذتر نشون می داد.

• چی بود؟ ماده ای برای سیاه کردن داخل چشم و پشت پلک.
• ترکیبات و نحوه ساخت سنتی: سرمه رو از ترکیب دوده و سوخته دونه های روغنی مثل فندق، هسته خرما و بادام درست می کردن. یعنی دونه ها رو می سوزوندن و دوده ش رو جمع می کردن و با روغن قاطی می کردن.
• قدمت تاریخی: استفاده از سرمه به ۳۵۰۰ سال پیش برمی گرده! ملکه مصر باستان، کلئوپاترا، هم ازش استفاده می کرده. اون موقع سرمه فقط جنبه زیبایی نداشت، مردم معتقد بودن که چشم رو در برابر بیماری ها و نور شدید خورشید محافظت می کنه.
• کاربرد در گذشته: اصلی ترین کاربردش سیاه کردن داخل چشم (خط چشم سرمه ای که هنوزم محبوبه!) و پشت پلک بود. این کار باعث می شد چشم ها درشت تر و پرجلوه تر به نظر بیان.
• کاربرد امروزی و جایگزین ها: خب الان مداد چشم، خط چشم و انواع سایه ها جای سرمه رو گرفتن و دست آدم برای آرایش چشم حسابی بازه. اما هنوزم بعضی از خانم ها به سرمه سنتی وفادارن و معتقدن رنگ مشکی اون یه چیز دیگه است، طبیعی تر و جذاب تره. تازه، سرمه خواص تقویتی برای مژه ها و سلامت چشم هم داره و خیلی ها برای پرپشت شدن مژه هاشون ازش استفاده می کنن.

جالبه بدونید! سرمه فقط یه وسیله آرایشی نبوده، بلکه از قدیم تو طب سنتی هم کاربرد داشته و اعتقاد بر این بود که برای تقویت بینایی و محافظت از چشم ها خیلی مفیده.

۴. حنا (نگاره): نقش و نگار عشق و سرزندگی

حنا نه فقط برای مو و ناخن، بلکه برای نقش و نگار روی پوست هم حسابی محبوب بود و جایگاه ویژه ای تو هفت قلم آرایش داشت. هرجایی می رفتی بوی حنا می پیچید تو مشامت!

• چی بود؟ یه ماده طبیعی رنگ دهنده که از برگ های یه گیاه خاص به دست میاد.
• منبع و نحوه ساخت سنتی: حنا رو از برگ های خشک شده گیاه حنا درست می کردن. برگ ها رو می کوبیدن و پودر می کردن.
• قدمت تاریخی: حنا هم مثل سرمه، قدمت خیلی زیادی داره و از دوران مصر باستان برای رنگ کردن مو، ناخن و حتی پارچه استفاده می شده. تو ایران هم حنا به خاطر خواص ضدباکتریایی و ضدقارچیش، برای درمان بعضی از بیماری های پوستی کاربرد داشته.
• کاربرد در گذشته: اصلی ترین کاربردش رنگ کردن مو و ناخن بود. اما چیزی که حنا رو خیلی خاص می کرد، استفاده ازش برای ایجاد نقش و نگارهای زیبا روی دست و پا بود. تو مراسم حنابندان، که قبل از عروسی برگزار می شد، دست و پای عروس و مهمونا رو با حنا طرح های قشنگ می زدن. این نقوش نماد شادی، خوشبختی و برکت بودن و تو فرهنگ های مختلف، به خصوص تو جنوب ایران، هنوزم خیلی محبوبه.
• خواص درمانی: علاوه بر زیبایی، حنا خاصیت ضدباکتریایی و ضدقارچی هم داره.
• کاربرد امروزی: با اینکه الان رنگ موهای شیمیایی و لاک ناخن ها بازار رو گرفتن، ولی هنوزم خیلی ها حنا رو به خاطر طبیعی بودنش و خواص تقویتیش برای مو و جلوگیری از ریزش، استفاده می کنن. تاتوهای موقت با حنا هم که حسابی طرفدار پیدا کرده.

۵. زرک: درخشش طلا بر چهره اشراف

زرک یکی از اقلام لوکس و خاص هفت قلم آرایش بود که به خاطر ترکیباتش، فقط افراد ثروتمند و اشراف می تونستن ازش استفاده کنن.

• چی بود؟ پودری طلایی رنگ برای درخشش و جلا دادن به صورت و مو.
• ترکیبات سنتی: باور کنید یا نه، زرک قدیما عمدتاً از ذرات ریز طلا ساخته می شد! بله، طلا! به خاطر همین هم استفاده ازش فقط مخصوص طبقات اشراف و پولدارا بود.
• کاربرد در گذشته: زرک رو به روش های مختلفی استفاده می کردن. بعضی ها با قلم مو روی کل صورت پخش می کردن، یه عده ای هم فقط قسمت های خاصی از صورت مثل پیشانی یا زیر چشم رو باهاش براق می کردن. حتی برای زینت دادن به موها هم استفاده می شد. استفاده از زرک تا اواخر دوران قاجار هم رایج بود.
• کاربرد امروزی و جایگزین ها: خب امروز دیگه از زرک سنتی خبری نیست، ولی جاش رو محصولات آرایشی دیگه ای گرفتن. مثلاً پنکیک تا حدودی همون کار زرک رو برای یکدست کردن کل صورت انجام می ده. هایلایترهای صورت و بدن هم که الان حسابی ترند شدن، دقیقاً کارشون درخشان کردن نقاط خاصی از پوست هستن. ولی نزدیک ترین جایگزین مدرن به زرک، همون گلیتر یا اکلیل های آرایشی هستن که حسابی صورت و بدن و مو رو براق می کنن و تو آرایش های جدید خیلی کاربرد دارن.

۶. وسمه: ابروهای پرپشت و پیوسته

وسمه هم یکی دیگه از اون ابزارهای آرایشی بود که برای داشتن ابروهای پر و پیوسته که اون زمان مد بود، استفاده می شد. فکر کنید تو دوران قاجار، ابروهای پهن و مشکی و پیوندی، نشونه زیبایی و دلبری بود!

• چی بود؟ ماده ای برای آرایش، پرپشت کردن و تقویت ابرو و مو.
• منبع و ترکیبات: پودر وسمه از یه گیاه گلدار به اسم وسمه که از خانواده شب بویان بود، به دست می اومد.
• کاربرد در گذشته: اصلی ترین کاربردش، پرپشت و پیوسته کردن ابروها بود تا خانم ها بتونن به اون مدل ابروی پهن و پیوندی که اون زمان محبوب بود، برسن. البته بعضی از خانم ها برای مشکی کردن موهاشون هم از وسمه استفاده می کردن.
• خواص درمانی: وسمه تو طب سنتی هم جایگاه داشت و ازش برای درمان سردرد استفاده می شد. همچنین به خاطر رنگدانه های قوی آبی و بنفشش، تو رنگرزی پارچه هم کاربرد داشت.
• کاربرد امروزی و جایگزین ها: راستش رو بخواید، امروز دیگه خیلی کم کسی پیدا می شه که برای آرایش ابرو از وسمه استفاده کنه. سایه ابرو، مداد ابرو و ریمل ابرو، کلی گزینه های متنوع تر و راحت تر برای آرایش ابرو ایجاد کردن. ولی خب، هنوزم بعضیا به خواص تقویتی وسمه برای مو و ابرو اعتقاد دارن و برای تقویتشون سراغش میرن.

۷. خال: نقطه اوج زیبایی و دلبری

خال رو باید متفاوت از بقیه اقلام دونست. خال نه یه ابزار بود و نه یه ماده آرایشی، بلکه یه جزء مهم و تکمیل کننده آرایش هفت قلم به حساب می اومد. اگه بقیه موارد رو ابزار و مواد آرایش بدونیم، خال نتیجه نهایی بود!

• چی بود؟ نه یه ابزار، بلکه یک جزء مهم و پایانی از آرایش.
• مفهوم و جایگاه در گذشته: برخلاف امروز که خیلی از خانم ها دوست دارن خال های صورتشون رو بپوشونن یا از بین ببرن، قدیما خال رو نشونه زیبایی و جذابیت می دونستن! یه جورایی یه نماد دلبری بود.
• نحوه ایجاد: خال های مصنوعی رو با استفاده از سرمه، وسمه یا حتی حنا ایجاد می کردن. یعنی یه نقطه سیاه یا تیره کوچک روی صورت می گذاشتن.
• مکان های محبوب: محبوب ترین جاها برای گذاشتن خال، کنار لب بود؛ معمولاً سمت چپ لب بالا یا سمت راست لب پایین. اگه دقت کرده باشید تو نقاشی ها و عکس های دوران قاجار، خانم ها خال های کنار لب داشتن.
• جایگاه در ادبیات و عرفان: خال حتی تو ادبیات و شعر فارسی و تو دیدگاه عارفان هم جایگاه ویژه ای داشت و نماد زیبایی و نقطه اوج دلبری به حساب می اومد. این نشون می ده که معیارهای زیبایی چقدر تو طول تاریخ و فرهنگ ها می تونه متفاوت باشه.

ضرب المثل: تو فارسی یه ضرب المثل داریم که می گه: فلانی خودش هزار قلم آرایش کرده! این نشون دهنده اهمیت و فراگیری اصطلاح هفت قلم آرایش در فرهنگ عامه ماست و به آرایش زیاد اشاره می کنه.

چرا هفت قلم آرایش هنوز در فرهنگ ما جای دارد؟

شاید براتون سوال باشه که چرا با وجود این همه پیشرفت تو دنیای آرایش و زیبایی، هنوزم هفت قلم آرایش یه اصطلاح زنده تو فرهنگ ماست و به گوشمون می خوره؟ جوابش سادست. این اصطلاح فراتر از چندتا وسیله آرایش، یه بخش مهم از تاریخ و فرهنگ ما رو نشون می ده. نشون دهنده اینه که ایرانی ها از قدیم الایام چقدر به زیبایی و آراستگی اهمیت می دادن و این موضوع تو رگ و ریشه فرهنگشون جاری بوده.

هفت قلم آرایش فقط یه ترکیب کلمه ای نیست، بلکه یه نماد از آراستگی کامل و مجلسیه که از دوران گذشته تا الان تو ضرب المثل ها، شعرها و ادبیات ما خودش رو نشون داده. حتی می تونیم بگیم خیلی از تکنیک ها و محصولات آرایشی امروزی، ناخودآگاه از همون سنت های قدیمی آرایش تو ایران الهام گرفتن. وقتی درباره سفیداب یا سرمه حرف می زنیم، داریم از یه میراث فرهنگی حرف می زنیم. حفظ این بخش از میراث، بهمون کمک می کنه تا زیبایی شناسی و هویت فرهنگی خودمون رو بهتر بشناسیم و بهش افتخار کنیم. این اصطلاح یه جورایی ما رو به گذشته وصل می کنه و یادمون می ندازه که ریشه های زیبایی دوستی ما چقدر عمیقه.

سوالات متداول

حالا که حسابی با هفت قلم آرایش آشنا شدیم، اجازه بدید به چندتا سوال رایج هم پاسخ بدیم که ممکنه تو ذهنتون پیش اومده باشه.

هفت قلم آرایش چیست؟

هفت قلم آرایش به مجموعه ای از هفت وسیله یا ماده آرایشی سنتی ایرانی گفته می شه که در دوران گذشته، مخصوصاً در دوره قاجار، برای انجام یک آرایش کامل و مجلل به کار می رفت. این اصطلاح امروزه بیشتر به معنای کنایه آمیز آرایش زیاد و غلیظ به کار می رود، اما در گذشته معنای دقیقی داشت و شامل اقلام خاصی می شد.

هفت قلم آرایش شامل چه وسایلی می شود؟

هفت قلم آرایش به ترتیب شامل سفیداب (برای روشن کردن و نرم کردن پوست)، سرخاب (برای سرخ کردن گونه ها و لب ها)، سرمه (برای سیاه کردن چشم ها و تقویت مژه ها)، حنا (برای رنگ کردن مو و ناخن و ایجاد نقش و نگار)، زرک (پودر طلایی برای درخشش صورت و مو)، وسمه (برای پرپشت و پیوسته کردن ابروها) و خال (که به عنوان یک نقطه زیبایی روی صورت ایجاد می شد) است.

ریشه اصطلاح هفت قلم آرایش به کدام دوره باز می گردد؟

ریشه این اصطلاح به دوران باستان و اوج استفاده از آن به دوران قاجار در ایران بازمی گردد. باستان شناسان شواهدی از آرایش لب و گونه در حدود ۲۰۰۰ سال پیش پیدا کرده اند و حتی یونانیان باستان نیز از آرایش زنان هخامنشی تمجید کرده اند.

آیا امروز هم از هفت قلم آرایش به شکل سنتی استفاده می شود؟

خیر، بسیاری از اقلام هفت قلم آرایش به شکل سنتی خود دیگر کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و جای خود را به محصولات آرایشی مدرن و شیمیایی داده اند. با این حال، برخی از این اقلام مانند سفیداب، سرمه و حنا به دلیل خواص طبیعی و درمانی شان، هنوز هم طرفداران خود را دارند و به صورت محدود استفاده می شوند.

تفاوت آرایش هفت قلم با آرایش غلیظ امروزی چیست؟

تفاوت اصلی در این است که آرایش هفت قلم در گذشته به معنای استفاده از مجموعه ای خاص و تعریف شده از هفت وسیله آرایشی بود که برای یک آرایش کامل و رسمی به کار می رفت. در حالی که امروز، اصطلاح آرایش غلیظ بیشتر به معنای استفاده بیش از حد و نامنظم از هر نوع لوازم آرایش، بدون توجه به اصول خاصی، به کار می رود و بیشتر جنبه کنایه دارد.

کدام یک از اقلام هفت قلم آرایش امروزه نیز کاربرد دارند؟

از بین هفت قلم آرایش، سفیداب (به عنوان لایه بردار و نرم کننده پوست)، سرمه (به دلیل خواص تقویتی برای مژه و سلامت چشم) و حنا (برای رنگ کردن مو، تاتوهای موقت و تقویت مو) هنوز هم کاربرد دارند و به اشکال مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. بقیه اقلام مثل سرخاب، زرک، وسمه و خال، جایگزین های مدرن پیدا کرده اند.