اسم استاد راهنما در مقاله

درج نام استاد راهنما در مقاله سوال رایج دانشجویان و پژوهشگران است. محل فرمت استاندارد و ترتیب اسم استاد راهنما (و مشاور) در کنار نویسنده اصلی مقاله تابع اصول نشر و قوانین دانشگاهی است و بر اعتبار و اخلاق پژوهش تاثیر می‌گذارد.

محل مناسب برای ذکر نام استاد راهنما

تعیین محل دقیق برای درج نام استاد راهنما در یک مقاله علمی یا پژوهشی به عوامل متعددی بستگی دارد از جمله نوع سند (مقاله علمی پایان‌نامه رساله) الزامات مجله یا کنفرانس مورد نظر برای چاپ و قوانین داخلی دانشگاه یا موسسه پژوهشی. با این حال دو محل اصلی وجود دارد که به طور معمول برای اشاره به نقش استاد راهنما در نظر گرفته می‌شود: صفحه عنوان مقاله یا سند و بخش مشخصات نویسندگان یا همکاران که معمولاً در ابتدای مقاله پس از عنوان قرار می‌گیرد. هر یک از این بخش‌ها کارکرد متفاوتی دارند و نحوه درج نام در آن‌ها نیز ممکن است متفاوت باشد. انتخاب محل مناسب برای درج نام استاد راهنما نه تنها از نظر رعایت فرمت‌های استاندارد نشر حائز اهمیت است بلکه پیام روشنی در مورد نقش و میزان مشارکت ایشان در تولید محتوا یا هدایت پژوهش به خواننده منتقل می‌کند. درک تفاوت بین این بخش‌ها و نحوه صحیح استفاده از آن‌ها گام مهمی در نگارش علمی حرفه‌ای و اخلاقی محسوب می‌شود.

درج نام استاد راهنما در صفحه عنوان مقاله

صفحه عنوان اولین بخش از یک مقاله یا سند پژوهشی است که اطلاعات کلیدی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. در مورد پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی صفحه عنوان به طور سنتی شامل عنوان کامل کار نام دانشجو یا نویسنده اصلی مقطع تحصیلی رشته نام دانشگاه یا موسسه تاریخ دفاع یا ارائه و نام استاد یا اساتید راهنما و مشاور است. در این زمینه درج نام استاد راهنما در صفحه عنوان یک الزام دانشگاهی است و نشان‌دهنده نقش محوری ایشان در هدایت کل فرآیند پژوهش و نگارش پایان‌نامه است. برای مقالات علمی که از دل پایان‌نامه استخراج می‌شوند یا مقالات مستقل پژوهشی درج نام استاد راهنما در صفحه عنوان به تنهایی و بدون ذکر ایشان در بخش نویسندگان کمتر رایج است مگر اینکه فرمت خاص مجله‌ای آن را ایجاب کند. در این موارد اگر استاد راهنما صرفاً نقش هدایتی داشته و معیارهای نویسندگی را احراز نکرده باشد ممکن است نام ایشان به عنوان “Supervisor” یا “Advisor” در پاورقی صفحه عنوان یا در بخش مشخصات نویسندگان با توضیح نقش ذکر شود اما معمولاً در لیست اصلی نویسندگان قرار نمی‌گیرد مگر اینکه مشارکت مستقیم در نگارش یا تحلیل داده‌ها داشته باشند. فرمت دقیق درج نام در صفحه عنوان (مانند استفاده از القاب علمی وابستگی سازمانی و غیره) باید مطابق با دستورالعمل‌های دانشگاه یا ژورنال مربوطه باشد.

درج نام استاد راهنما در بخش مشخصات نویسندگان یا همکاران

بخش مشخصات نویسندگان که بلافاصله پس از عنوان مقاله و معمولاً قبل از چکیده قرار می‌گیرد محل اصلی معرفی افرادی است که به عنوان نویسنده در تولید مقاله مشارکت داشته‌اند. درج نام استاد راهنما در این بخش به این معنی است که ایشان نیز یکی از نویسندگان مقاله محسوب می‌شوند و در فرآیند نگارش تحلیل داده‌ها یا طراحی پژوهش سهم قابل توجهی داشته‌اند که معیارهای نویسندگی را احراز می‌کند. معیارهای نویسندگی توسط نهادهای بین‌المللی مانند کمیته بین‌المللی سردبیران مجلات پزشکی (ICMJE) تعریف شده‌اند و شامل مشارکت در طراحی یا اجرای پژوهش تحلیل و تفسیر داده‌ها نگارش پیش‌نویس مقاله و تایید نسخه نهایی برای انتشار می‌شوند. اگر استاد راهنما این معیارها را برآورده کند نام ایشان می‌تواند در لیست نویسندگان مقاله قرار گیرد. ترتیب قرارگیری نام استاد راهنما در این لیست نیز مهم است و معمولاً بر اساس میزان مشارکت تعیین می‌شود اگرچه در برخی رشته‌ها یا مجلات ممکن است ترتیب الفبایی یا بر اساس سابقه علمی نیز رایج باشد. در بسیاری از موارد خصوصاً در مقالات مستخرج از پایان‌نامه استاد راهنما به دلیل نقش کلیدی در شکل‌گیری ایده هدایت پژوهش و بازبینی‌های متعدد به عنوان یکی از نویسندگان اصلی یا حتی نویسنده مسئول (Corresponding Author) در نظر گرفته می‌شود. ذکر وابستگی سازمانی (Affiliation) استاد راهنما در کنار نام ایشان در این بخش نیز الزامی است و نشان‌دهنده موسسه یا دانشگاهی است که استاد به آن وابسته است.

فرمت استاندارد برای نوشتن اسم استاد راهنما

رعایت فرمت استاندارد هنگام نوشتن نام استاد راهنما در مقالات علمی و پژوهشی از اهمیت بالایی برخوردار است. این استانداردها نه تنها به خواننده کمک می‌کنند تا به درستی هویت و جایگاه علمی فرد را تشخیص دهد بلکه در فرآیندهای نمایه‌سازی و استناددهی مقالات نیز نقش حیاتی ایفا می‌کنند. فرمت استاندارد معمولاً شامل نوشتن نام کامل فرد و ذکر اطلاعات مرتبط با جایگاه علمی و وابستگی سازمانی اوست. دقت در رعایت این جزئیات نشان‌دهنده حرفه‌ای‌گری و توجه به اصول نشر علمی است. استفاده از فرمت‌های یکسان و دقیق در تمام بخش‌هایی که نام استاد راهنما ذکر می‌شود (چه در لیست نویسندگان و چه در بخش تقدیر و تشکر یا صفحه عنوان) ضروری است تا از بروز هرگونه ابهام یا خطا جلوگیری شود. این استانداردها ممکن است بسته به نوع مجله کنفرانس یا دستورالعمل‌های دانشگاهی کمی متفاوت باشند اما اصول کلی آن‌ها معمولاً ثابت است. بنابراین پیش از نهایی کردن مقاله لازم است دستورالعمل‌های خاص محل انتشار یا دانشگاه بررسی شود تا از رعایت دقیق فرمت اطمینان حاصل شود.

نوشتن نام کامل و رتبه علمی استاد

اولین و مهم‌ترین جزء در فرمت استاندارد نوشتن نام استاد راهنما ذکر نام کامل ایشان است. استفاده از نام کامل (شامل نام کوچک و نام خانوادگی) بدون اختصار به شناسایی دقیق فرد کمک می‌کند و از اشتباه گرفتن ایشان با افراد هم‌نام جلوگیری می‌نماید. در کنار نام کامل ذکر رتبه علمی استاد (مانند استاد تمام دانشیار استادیار دکتر) نیز بسیار رایج و ضروری است. این اطلاعات نشان‌دهنده جایگاه علمی و سابقه پژوهشی استاد است و به اعتبار مقاله می‌افزاید. برخی مجلات ممکن است اصرار بر ذکر کامل رتبه علمی داشته باشند در حالی که برخی دیگر ممکن است صرفاً استفاده از عنوان “Dr.” یا “Prof.” را کافی بدانند. مهم این است که از عنوانی استفاده شود که دقیقاً منعکس‌کننده رتبه علمی فعلی استاد باشد. استفاده از القاب یا عناوین غیرعلمی در کنار نام در بخش نویسندگان مقاله رایج نیست و باید از آن پرهیز شود. همچنین لازم است املای نام و رتبه علمی دقیقاً مطابق با آنچه استاد راهنما خود استفاده می‌کند و در مدارک رسمی ایشان ثبت شده است باشد تا از بروز هرگونه خطا در پایگاه‌های اطلاعاتی علمی جلوگیری شود. در صورت وجود چندین استاد راهنما نام و رتبه علمی هر یک باید به طور جداگانه و با فرمت استاندارد ذکر شود.

ذکر وابستگی سازمانی (Affiliation) استاد راهنما

وابستگی سازمانی یا Affiliation اطلاعاتی حیاتی است که در کنار نام نویسندگان و اساتید راهنما در مقالات علمی ذکر می‌شود. این اطلاعات نشان‌دهنده موسسه دانشگاه یا مرکز پژوهشی است که فرد در زمان انجام پژوهش یا نگارش مقاله به آن وابسته بوده است. ذکر وابستگی سازمانی استاد راهنما نه تنها به اعتبار مقاله می‌افزاید (زیرا نشان‌دهنده حمایت نهادی از پژوهش است) بلکه امکان ارتباط و مکاتبه با استاد را برای خوانندگان و سایر پژوهشگران فراهم می‌کند. فرمت استاندارد برای ذکر وابستگی سازمانی معمولاً شامل نام دپارتمان یا دانشکده نام کامل دانشگاه یا موسسه شهر و کشور است. در برخی موارد ممکن است کد پستی یا اطلاعات تماس نیز اضافه شود. این اطلاعات باید دقیق و به روز باشند و مطابق با وابستگی فعلی استاد در زمان ارسال مقاله برای انتشار باشند. در صورتی که استاد راهنما به چندین موسسه وابسته باشد یا نقش‌های مختلفی در موسسات گوناگون داشته باشد باید وابستگی اصلی یا وابستگی مرتبط با پژوهش انجام شده ذکر شود. اگر استاد راهنما در زمان انجام پژوهش در یک موسسه و در زمان ارسال مقاله در موسسه دیگری مشغول به کار بوده است ممکن است نیاز باشد هر دو وابستگی ذکر شوند (وابستگی زمان انجام کار و وابستگی فعلی) با توضیحات لازم در پاورقی یا بخش مشخصات نویسندگان. رعایت دقیق فرمت وابستگی سازمانی طبق دستورالعمل مجله یا دانشگاه برای نمایه‌سازی صحیح مقاله در پایگاه‌های اطلاعاتی علمی مانند وب آو ساینس یا اسکوپوس بسیار مهم است.

آیا درج اسم استاد راهنما در مقاله الزامی است؟

الزامی بودن یا نبودن درج نام استاد راهنما در یک مقاله به نوع سند و زمینه انتشار آن بستگی دارد و یک قاعده کلی و یکسان برای همه موارد وجود ندارد. در برخی موقعیت‌ها درج نام استاد راهنما یک ضرورت قانونی یا دانشگاهی است در حالی که در موارد دیگر به میزان مشارکت واقعی استاد در نگارش یا هدایت پژوهش و همچنین سیاست‌های محل انتشار بستگی دارد. تمایز قائل شدن بین انواع مختلف مقالات و اسناد پژوهشی (مانند پایان‌نامه‌ها در مقابل مقالات ژورنالی) و همچنین درک معیارهای نویسندگی در نشریات علمی برای پاسخ دقیق به این سوال ضروری است. به طور کلی نقش استاد راهنما در فرآیند پژوهش و نگارش علمی بسیار مهم است اما این نقش لزوماً به معنای احراز معیارهای نویسندگی در همه موارد نیست. بنابراین تصمیم‌گیری در مورد درج نام ایشان باید با توجه به الزامات خاص هر موقعیت و با مشورت خود استاد راهنما و در صورت لزوم دفتر پژوهش یا تحصیلات تکمیلی دانشگاه انجام شود. درک این الزامات به حفظ استانداردهای اخلاقی در پژوهش و نشر کمک می‌کند و از بروز اختلاف نظر در آینده جلوگیری می‌نماید.

الزامات درج نام استاد در پایان نامه‌ها و رساله‌ها

درج نام استاد راهنما در پایان‌نامه‌ها و رساله‌های کارشناسی ارشد و دکتری نه تنها الزامی است بلکه یکی از بدیهیات فرآیند تحصیلات تکمیلی محسوب می‌شود. پایان‌نامه یا رساله نتیجه پژوهشی است که تحت هدایت و نظارت مستقیم استاد راهنما انجام شده است. نقش استاد راهنما در این فرآیند شامل کمک به انتخاب موضوع تدوین طرح پژوهش هدایت روش تحقیق نظارت بر جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و ارائه بازخورد مستمر بر نگارش متن پایان‌نامه است. بدون این راهنمایی انجام پژوهش در سطح تحصیلات تکمیلی عملاً ناممکن است. بنابراین نام استاد راهنما به عنوان فردی که مسئولیت اصلی هدایت علمی دانشجو را بر عهده داشته است باید به صراحت در صفحه عنوان پایان‌نامه یا رساله ذکر شود. علاوه بر استاد راهنمای اصلی نام استاد یا اساتید مشاور نیز که در زمینه‌های خاصی از پژوهش به دانشجو مشاوره تخصصی داده‌اند باید در صفحه عنوان درج شود. الزامات دقیق فرمت درج نام رتبه علمی و وابستگی سازمانی اساتید راهنما و مشاور در پایان‌نامه‌ها توسط آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های داخلی هر دانشگاه تعیین می‌شود و دانشجو موظف به رعایت دقیق آن‌ها است. عدم درج نام اساتید راهنما و مشاور در پایان‌نامه تخلف محسوب شده و پذیرش آن را با مشکل مواجه می‌کند.

الزامات درج نام استاد در مقالات علمی پژوهشی و ژورنالی

در مورد مقالات علمی پژوهشی و مقالات ارسالی برای چاپ در ژورنال‌ها الزامی بودن درج نام استاد راهنما به پیچیدگی بیشتری دارد و مستقیماً به میزان مشارکت ایشان در تولید مقاله بستگی پیدا می‌کند. برخلاف پایان‌نامه که استاد راهنما به طور پیش‌فرض نقش هدایت‌کننده اصلی کل کار را دارد در یک مقاله علمی نویسندگی بر اساس سهم افراد در اجزای اصلی فرآیند پژوهش و نگارش تعیین می‌شود. اگر استاد راهنما علاوه بر نقش هدایتی کلی (که در پایان‌نامه انجام داده است) در طراحی بخش خاصی از مطالعه برای مقاله جمع‌آوری یا تحلیل داده‌های مورد استفاده در مقاله نگارش اولیه یا بازبینی‌های حیاتی متن مقاله مشارکت فعال و قابل توجهی داشته باشد که معیارهای نویسندگی را طبق استاندارد مجله (مانند ICMJE) احراز کند آنگاه درج نام ایشان به عنوان یکی از نویسندگان مقاله ضروری و حق ایشان است. در این صورت عدم درج نام ایشان می‌تواند مصداق بی‌اخلاقی در نشر محسوب شود. اما اگر نقش استاد صرفاً در حد راهنمایی کلی پایان‌نامه بوده و مشارکت مستقیمی در نگارش یا تحلیل داده‌های خاص آن مقاله نداشته‌اند درج نام ایشان به عنوان نویسنده ممکن است مطابق با اصول اخلاق نشر نباشد. در چنین مواردی می‌توان از ایشان در بخش تقدیر و تشکر (Acknowledgments) قدردانی کرد. تصمیم نهایی در مورد درج نام استاد راهنما به عنوان نویسنده مقاله باید با توافق ایشان و بر اساس ارزیابی صادقانه میزان مشارکت واقعی صورت گیرد و تابع قوانین مجله و دانشگاه باشد.

تفکیک نقش نویسنده اصلی مقاله و استاد راهنما

در فرآیند تولید یک مقاله علمی به ویژه مقاله‌ای که از دل یک پروژه دانشجویی یا پایان‌نامه استخراج می‌شود تمایز قائل شدن بین نقش نویسنده اصلی (که معمولاً دانشجو یا پژوهشگر جوان است) و استاد راهنما امری کلیدی است. هرچند این دو نقش به شدت به هم وابسته و تعامل‌گرا هستند اما مسئولیت‌ها و سهم هر یک در مراحل مختلف پژوهش و نگارش مقاله می‌تواند متفاوت باشد. نویسنده اصلی معمولاً فردی است که بیشترین زمان و تلاش را صرف انجام پژوهش جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و نگارش اولیه متن مقاله کرده است. این فرد عمیق‌ترین درک را از جزئیات فنی کار دارد و مسئول صحت و دقت داده‌ها و نتایج ارائه شده در مقاله است. از سوی دیگر استاد راهنما نقش هدایت‌کننده مشاور و ناظر را ایفا می‌کند. ایشان با تکیه بر دانش تجربه و دیدگاه وسیع‌تر خود به شکل‌دهی ایده پژوهش انتخاب روش‌های مناسب حل مشکلات احتمالی تفسیر نتایج در بستر دانش موجود و ارتقاء کیفیت نگارش مقاله کمک می‌کنند. درک صحیح این تفکیک نقش‌ها برای تعیین سهم هر فرد در مقاله و تصمیم‌گیری در مورد نویسندگی و ترتیب اسامی ضروری است. این تمایز در نهایت به رعایت اصول اخلاق پژوهش و اطمینان از انتساب صحیح سهم هر فرد در دستاوردهای علمی کمک می‌کند.

مسئولیت‌های نویسنده در مقابل استاد راهنما

نویسنده اصلی مقاله به ویژه اگر دانشجو باشد مسئولیت‌های مشخصی در قبال استاد راهنمای خود و فرآیند پژوهش دارد. اولین و اساسی‌ترین مسئولیت انجام فعالانه و دقیق پژوهش طبق طرح مصوب و تحت هدایت استاد راهنما است. این شامل جمع‌آوری داده‌ها انجام آزمایش‌ها یا تحلیل‌های لازم و مستندسازی دقیق تمام مراحل کار می‌شود. نویسنده مسئولیت دارد که پیشرفت کار خود را به طور منظم به استاد راهنما گزارش دهد با ایشان مشورت کند و بازخوردهای ارائه شده توسط استاد را به دقت بررسی و اعمال نماید. در مرحله نگارش مقاله نویسنده اصلی معمولاً مسئول تهیه پیش‌نویس اولیه متن شامل معرفی روش کار نتایج و بحث است. او باید اطمینان حاصل کند که مقاله به صورت روشن دقیق و مطابق با استانداردهای علمی نوشته شده است. همچنین مسئولیت صحت داده‌ها ارجاعات و عدم سرقت علمی (Plagiarism) بر عهده نویسنده اصلی است. در مقابل استاد راهنما مسئول ارائه راهنمایی علمی کمک به حل مشکلات متودولوژیک ارائه بازخورد سازنده بر پیش‌نویس‌های مقاله و تایید نهایی محتوا قبل از ارسال برای انتشار است. استاد راهنما همچنین نقش مهمی در آموزش اخلاق پژوهش و نشر به دانشجو ایفا می‌کند. همکاری مؤثر بین نویسنده و استاد راهنما با درک روشن از مسئولیت‌های هر طرف برای موفقیت در انتشار مقاله ضروری است.

تفاوت جایگاه استاد راهنما و استاد مشاور در مقاله

در بسیاری از پروژه‌های پژوهشی به خصوص در سطوح تحصیلات تکمیلی علاوه بر استاد راهنما از حضور استاد یا اساتید مشاور نیز استفاده می‌شود. هرچند هر دو نقش مهمی در هدایت و پشتیبانی از پژوهش ایفا می‌کنند اما جایگاه و وظایف آن‌ها معمولاً متفاوت است و این تفاوت در نحوه ذکر نام ایشان در مقاله نیز بازتاب می‌یابد. استاد راهنما مسئولیت اصلی هدایت کلی پژوهش را بر عهده دارد. ایشان به طور مستقیم بر تمام مراحل کار از انتخاب موضوع و تدوین فرضیات گرفته تا اجرای طرح جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و نگارش نهایی نظارت دارد و ارتباط مستمر و عمیق‌تری با پژوهشگر یا دانشجو دارد. استاد راهنما معمولاً متخصص اصلی در زمینه موضوع پژوهش است. در مقابل استاد مشاور فردی است که در زمینه تخصصی خاصی که بخشی از پژوهش به آن مربوط می‌شود دانش و تجربه ویژه‌ای دارد و برای مشاوره در آن بخش خاص به تیم پژوهش اضافه می‌شود. نقش استاد مشاور معمولاً محدودتر و متمرکزتر از استاد راهنما است و ممکن است ارتباط ایشان با پژوهشگر به اندازه استاد راهنما مستمر نباشد. درک این تفاوت در نقش‌ها برای تعیین اینکه نام هر یک در کجای مقاله و با چه عنوانی ذکر شود اهمیت دارد.

نحوه ذکر نام استاد مشاور

نحوه ذکر نام استاد مشاور در مقاله نیز مانند استاد راهنما به نوع سند و الزامات محل انتشار بستگی دارد. در پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها نام استاد مشاور همانند استاد راهنما در صفحه عنوان ذکر می‌شود اما معمولاً با عنوان “استاد مشاور” مشخص می‌شود تا نقش ایشان متمایز گردد. در مقالات علمی که برای ژورنال‌ها ارسال می‌شوند اگر استاد مشاور نیز سهم قابل توجهی در نگارش مقاله یا تحلیل داده‌های مورد استفاده در مقاله داشته باشد که معیارهای نویسندگی را احراز کند نام ایشان می‌تواند به عنوان یکی از نویسندگان همکار در لیست نویسندگان مقاله قرار گیرد. در این حالت مانند سایر نویسندگان نام کامل رتبه علمی و وابستگی سازمانی ایشان ذکر می‌شود. ترتیب قرارگیری نام ایشان در لیست نویسندگان نیز بر اساس میزان مشارکت تعیین می‌گردد. با این حال از آنجا که نقش استاد مشاور ممکن است متمرکز بر بخش خاصی از پژوهش و نه کل فرآیند باشد ممکن است سهم ایشان در حدی نباشد که معیارهای نویسندگی را کاملاً برآورده کند. در چنین مواردی مناسب‌ترین محل برای ذکر نام استاد مشاور بخش تقدیر و تشکر (Acknowledgments) است. در این بخش می‌توان از راهنمایی‌ها و مشاوره‌های تخصصی ایشان به صورت مشخص قدردانی کرد. تصمیم‌گیری نهایی در مورد نحوه ذکر نام استاد مشاور باید با توافق ایشان و بر اساس ارزیابی دقیق میزان مشارکت صورت گیرد و تابع قوانین مجله یا دانشگاه باشد.

نحوه درج اسم چند استاد راهنما در یک مقاله

در برخی موارد به خصوص در مقاطع دکتری یا پروژه‌های پژوهشی پیچیده و بین‌رشته‌ای ممکن است یک پژوهشگر یا پایان‌نامه دارای دو یا چند استاد راهنما باشد. این وضعیت معمولاً زمانی رخ می‌دهد که پژوهش نیازمند تخصص‌های مختلفی است که توسط یک استاد به تنهایی قابل پوشش نیست یا به دلایل سازمانی و همکاری بین‌المللی یا بین‌دانشگاهی. در چنین شرایطی نحوه درج نام چندین استاد راهنما در مقاله نیازمند رعایت دقت و هماهنگی است. حضور چندین استاد راهنما به این معنی است که مسئولیت هدایت علمی بین آن‌ها تقسیم شده است هرچند ممکن است یکی از آن‌ها به عنوان “استاد راهنمای اصلی” یا “مسئول مکاتبات” نقش هماهنگ‌کننده بیشتری داشته باشد. تمام اساتید راهنما به دلیل نقش محوری خود در هدایت پژوهش معمولاً در صفحه عنوان پایان‌نامه یا رساله ذکر می‌شوند. در مورد مقالات علمی اگر تمام اساتید راهنما در حدی در نگارش یا تحلیل داده‌های مقاله مشارکت داشته باشند که معیارهای نویسندگی را احراز کنند نام همه آن‌ها در لیست نویسندگان مقاله قرار خواهد گرفت. هماهنگی بین این اساتید و پژوهشگر برای تعیین ترتیب اسامی و مشخص کردن نویسنده مسئول (Corresponding Author) از اهمیت بالایی برخوردار است.

ترتیب نوشتن اسامی اساتید راهنما

ترتیب نوشتن اسامی چندین استاد راهنما در مقاله چه در صفحه عنوان پایان‌نامه و چه در لیست نویسندگان مقاله علمی موضوعی است که باید با دقت و معمولاً با توافق خود اساتید راهنما تعیین شود. در صفحه عنوان پایان‌نامه معمولاً استاد راهنمای اصلی (اگر تفاوتی بین آن‌ها وجود داشته باشد) قبل از سایر اساتید راهنما ذکر می‌شود. اگر همه اساتید راهنما جایگاه یکسانی داشته باشند ترتیب می‌تواند بر اساس سابقه علمی حروف الفبا یا توافق آن‌ها باشد. در لیست نویسندگان مقاله علمی ترتیب اسامی نویسندگان (شامل اساتید راهنما در صورتی که نویسنده باشند) معمولاً بر اساس میزان سهم و مشارکت در تولید مقاله تعیین می‌گردد. فردی که بیشترین سهم را داشته (معمولاً نویسنده اصلی یا دانشجو) معمولاً به عنوان نویسنده اول ذکر می‌شود. اساتید راهنما ممکن است بسته به میزان مشارکتشان در جایگاه دوم میانی یا حتی آخر (به عنوان نویسنده ارشد یا مسئول) قرار گیرند. در برخی رشته‌ها یا مجلات ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسندگان نیز رایج است. در شرایطی که چندین استاد راهنما به عنوان نویسنده همکار در مقاله مشارکت دارند ترتیب نام آن‌ها نسبت به یکدیگر نیز باید بر اساس سهمشان در آن مقاله خاص (نه صرفاً جایگاه راهنمایی در پایان‌نامه) یا بر اساس قواعد مجله و توافق داخلی تعیین شود. تعیین نویسنده مسئول مکاتبات نیز در مقالات دارای چندین نویسنده به ویژه با حضور اساتید راهنما بسیار مهم است و باید با توافق صورت گیرد.

اهمیت و دلایل ذکر نام استاد راهنما

ذکر نام استاد راهنما در مقالات علمی و پژوهشی فراتر از یک الزام فرمالیته دارای اهمیت بنیادین و دلایل متعددی است که به اعتبار علمی کار و رعایت اصول اخلاق پژوهش بازمی‌گردد. این اقدام نه تنها به رسمیت شناختن سهم و نقش حیاتی استاد در شکل‌گیری و هدایت پژوهش است بلکه به شفافیت در فرآیند تولید دانش و ایجاد اعتماد در جامعه علمی کمک می‌کند. استاد راهنما با سال‌ها تجربه دانش تخصصی و دیدگاه عمیق خود نقش بی‌بدیلی در ارتقاء کیفیت پژوهش حل مشکلات پیچیده و تفسیر صحیح نتایج ایفا می‌کند. نادیده گرفتن این نقش نوعی بی‌انصافی و نقض اصول اخلاقی محسوب می‌شود. ذکر نام استاد راهنما همچنین به خوانندگان مقاله امکان می‌دهد تا از سابقه علمی و اعتبار افرادی که در تولید این دانش نقش داشته‌اند مطلع شوند و در صورت نیاز برای طرح سوال یا همکاری‌های آتی با آن‌ها ارتباط برقرار کنند. این امر به ویژه در دنیای امروز که همکاری‌های علمی و بین‌المللی رو به گسترش است اهمیت فزاینده‌ای یافته است. بنابراین ذکر نام استاد راهنما نه تنها یک وظیفه اخلاقی بلکه یک ضرورت علمی و حرفه‌ای است.

اعتبار بخشی به مقاله با ذکر نام استاد

یکی از دلایل اصلی و مهم برای ذکر نام استاد راهنما در مقاله اعتبار بخشی به محتوای منتشر شده است. اساتید راهنما معمولاً پژوهشگران باتجربه و شناخته شده در زمینه تخصصی خود هستند. نام آن‌ها با سابقه علمی کیفیت پژوهش‌های پیشین و اعتبار موسسه‌ای که به آن وابسته هستند پیوند خورده است. زمانی که نام یک استاد معتبر به عنوان راهنما یا نویسنده همکار در مقاله‌ای ذکر می‌شود این امر به طور طبیعی سطح اعتبار و اعتماد به محتوای آن مقاله را در نظر جامعه علمی افزایش می‌دهد. خوانندگان با دیدن نام استاد راهنما اطمینان بیشتری پیدا می‌کنند که پژوهش تحت نظارت فردی متخصص و با رعایت استانداردهای علمی انجام شده است. این اعتبار بخشی به ویژه برای پژوهشگران جوان و دانشجویانی که در ابتدای مسیر علمی خود هستند بسیار حیاتی است. نام استاد راهنما می‌تواند به مقاله کمک کند تا در فرآیند داوری مجلات علمی با نگاه مساعدتری بررسی شود و شانس پذیرش و انتشار آن افزایش یابد. همچنین اعتبار بخشی از طریق ذکر نام استاد به نمایان شدن بهتر مقاله در پایگاه‌های اطلاعاتی علمی و افزایش احتمال استناد به آن در آینده کمک می‌کند که این خود به نوبه خود به پیشرفت علمی هم دانشجو و هم استاد کمک می‌رساند.

رعایت اخلاق پژوهش و نشر

ذکر نام استاد راهنما در مقاله یکی از مهم‌ترین مصادیق رعایت اصول اخلاق پژوهش و نشر است. اخلاق پژوهش ایجاب می‌کند که سهم هر فرد در تولید دانش به درستی و شفافیت به رسمیت شناخته شود. استاد راهنما با ارائه راهنمایی‌های علمی کمک به شکل‌گیری ایده هدایت روش‌شناسی و بازبینی‌های متعدد سهم قابل توجهی در کیفیت و موفقیت پژوهش دارد. عدم ذکر نام ایشان در صورتی که مشارکتشان در حدی باشد که معیارهای نویسندگی را احراز کند می‌تواند به عنوان نوعی سرقت علمی (Plagiarism) یا حداقل بی‌انصافی تلقی شود زیرا بخشی از ایده‌ها یا هدایت‌های فکری که منجر به نگارش مقاله شده نادیده گرفته شده است. حتی اگر استاد راهنما به عنوان نویسنده همکار ذکر نشود (مثلاً به دلیل عدم احراز کامل معیارهای نویسندگی) قدردانی از ایشان در بخش تقدیر و تشکر نشان‌دهنده رعایت اخلاق و احترام به نقش هدایتی ایشان است. رعایت این اصول اخلاقی نه تنها به حفظ یکپارچگی و اعتماد در جامعه علمی کمک می‌کند بلکه به آموزش نسل جدید پژوهشگران در زمینه اهمیت صداقت و شفافیت در فعالیت‌های علمی منجر می‌شود. ژورنال‌های علمی و دانشگاه‌ها نیز بر رعایت این اصول تاکید دارند و عدم رعایت آن‌ها می‌تواند منجر به رد مقاله یا حتی پیامدهای جدی‌تر برای پژوهشگران شود.

ذکر نام استاد راهنما در بخش تقدیر و تشکر مقاله

بخش تقدیر و تشکر (Acknowledgments) در یک مقاله علمی فرصتی است برای قدردانی از افرادی که به نحوی در انجام پژوهش یا نگارش مقاله کمک کرده‌اند اما سهمشان در حدی نبوده است که معیارهای نویسندگی را برآورده کنند. استاد راهنما نیز می‌تواند در این بخش مورد تقدیر قرار گیرد به خصوص اگر نقش ایشان بیشتر در حد راهنمایی کلی مشاوره یا فراهم کردن امکانات بوده و مشارکت مستقیمی در نگارش یا تحلیل داده‌های خاص مقاله نداشته باشند. این بخش معمولاً در انتهای مقاله قبل از بخش مراجع (References) قرار می‌گیرد. ذکر نام استاد راهنما در این بخش نشان‌دهنده قدردانی پژوهشگر از راهنمایی‌ها حمایت‌ها و زمانی است که استاد برای هدایت کار صرف کرده است. این اقدام نه تنها از نظر اخلاقی پسندیده است بلکه به شفافیت در مورد افرادی که به فرآیند پژوهش کمک کرده‌اند می‌افزاید. در برخی موارد حتی اگر استاد راهنما به عنوان نویسنده همکار نیز ذکر شده باشد ممکن است پژوهشگر بخواهد به طور خاص از ایشان بابت راهنمایی‌ها یا حمایت‌های خاصی در بخش تقدیر و تشکر نیز قدردانی کند. نحوه نگارش متن در این بخش معمولاً غیررسمی‌تر از متن اصلی مقاله است اما باید واضح مختصر و دقیق باشد و به نقش مشخص افراد اشاره کند.

تفاوت بخش تقدیر با بخش نویسندگان همکار

تمایز بین بخش تقدیر و تشکر (Acknowledgments) و بخش نویسندگان همکار (Co-authors) از اهمیت بالایی برخوردار است و نشان‌دهنده درک صحیح از معیارهای نویسندگی در نشر علمی است. بخش نویسندگان همکار شامل افرادی است که به طور مستقیم و قابل توجه در انجام پژوهش و نگارش مقاله مشارکت داشته‌اند و معیارهای نویسندگی (مانند مشارکت در طراحی اجرا تحلیل نگارش و تایید نهایی) را احراز کرده‌اند. این افراد مسئولیت مشترکی در قبال محتوای مقاله دارند و نام آن‌ها در کنار نویسنده اصلی ذکر می‌شود و در پایگاه‌های اطلاعاتی علمی نمایه‌سازی می‌شود. در مقابل بخش تقدیر و تشکر شامل افرادی است که به نحوی به پژوهش کمک کرده‌اند اما سهمشان در حدی نبوده است که نویسنده محسوب شوند. این کمک‌ها می‌تواند شامل راهنمایی‌های کلی مشاوره تخصصی در یک زمینه خاص فراهم کردن امکانات آزمایشگاهی کمک در جمع‌آوری داده‌ها بدون تحلیل تامین مالی یا بازبینی‌های اولیه و غیرحیاتی متن باشد. استاد راهنما می‌تواند بسته به میزان مشارکتش در هر یک از این دو بخش یا حتی در هر دو قرار گیرد. اگر استاد راهنما در نگارش یا تحلیل داده‌های مقاله سهم قابل توجهی داشته باشد باید به عنوان نویسنده همکار ذکر شود. اگر نقش ایشان صرفاً در حد راهنمایی کلی پایان‌نامه بوده و مشارکت مستقیمی در مقاله نداشته‌اند قدردانی از ایشان در بخش تقدیر و تشکر مناسب‌تر است. برخی مجلات ممکن است از نویسندگان بخواهند که به وضوح نقش هر فرد ذکر شده در بخش تقدیر و تشکر را مشخص کنند.

ملاحظات و قوانین دانشگاهی مرتبط با درج نام استاد راهنما

درج نام استاد راهنما در مقالات علمی به ویژه آن‌هایی که از پروژه‌های دانشجویی و پایان‌نامه‌ها نشأت می‌گیرند به شدت تحت تاثیر ملاحظات و قوانین داخلی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی قرار دارد. هر دانشگاه ممکن است آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های خاص خود را در زمینه پایان‌نامه‌ها رساله‌ها و انتشارات علمی مستخرج از آن‌ها داشته باشد. این قوانین می‌توانند شامل الزامات مربوط به تعداد اساتید راهنما و مشاور نحوه ذکر نام آن‌ها در صفحه عنوان پایان‌نامه و همچنین سیاست‌های مربوط به نویسندگی مقالات مستخرج از پایان‌نامه‌ها باشند. برخی دانشگاه‌ها ممکن است صراحتاً اعلام کنند که استاد راهنما به دلیل نقش هدایتی کلی باید در مقالات مستخرج از پایان‌نامه به عنوان نویسنده همکار ذکر شود حتی اگر سهم مستقیمی در نگارش متن خاص مقاله نداشته باشد (هرچند این رویکرد ممکن است با معیارهای بین‌المللی نویسندگی در تضاد باشد). برخی دیگر ممکن است تاکید بر رعایت دقیق معیارهای نویسندگی بین‌المللی داشته باشند و تصمیم‌گیری را بر عهده دانشجو و استاد بگذارند. علاوه بر این ممکن است ملاحظات مربوط به مالکیت فکری (Intellectual Property) و حق انتشار نیز در قوانین دانشگاهی گنجانده شده باشد که بر نحوه درج نام افراد تاثیر می‌گذارد. بنابراین قبل از ارسال مقاله برای انتشار بسیار مهم است که پژوهشگر با آیین‌نامه‌های پژوهشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه خود آشنا شود و در صورت لزوم با دفتر پژوهش یا تحصیلات تکمیلی مشورت کند تا از رعایت تمام الزامات و قوانین اطمینان حاصل شود. این امر به جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی در آینده کمک می‌کند.

سوالات متداول

آیا استاد راهنما می‌تواند به عنوان یکی از نویسندگان مقاله نیز معرفی شود؟

بله اگر استاد راهنما در طراحی پژوهش تحلیل داده‌ها یا نگارش و بازبینی حیاتی متن مقاله سهم قابل توجهی داشته باشد که معیارهای نویسندگی را احراز کند می‌تواند و باید به عنوان یکی از نویسندگان مقاله معرفی شود.

چه زمانی اسم استاد راهنما در مقاله می‌آید و اسم استاد مشاور نمی‌آید؟

این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که استاد راهنما معیارهای نویسندگی مقاله را احراز کرده باشد (با مشارکت مستقیم) اما سهم استاد مشاور صرفاً در حد مشاوره بوده و به اندازه کافی برای نویسندگی در آن مقاله خاص نبوده است.

اسم استاد راهنما در مقالات دانشجویی کارشناسی کجای مقاله قرار می‌گیرد؟

در مقالات کارشناسی نام استاد راهنما معمولاً در صفحه عنوان (به عنوان استاد راهنما یا ناظر) یا در بخش تقدیر و تشکر ذکر می‌شود. کمتر پیش می‌آید که در لیست نویسندگان همکار قرار گیرد مگر با مشارکت قابل توجه در نگارش.

نحوه تشکر از استاد راهنما در متن مقاله چگونه است؟

تشکر از استاد راهنما که سهمشان به اندازه نویسندگی نبوده در بخش تقدیر و تشکر (Acknowledgments) در انتهای مقاله انجام می‌شود. متنی کوتاه و مشخص که از راهنمایی‌ها و حمایت‌های ایشان قدردانی می‌کند.

اگر استاد راهنما تمایلی به درج اسم خود در مقاله نداشته باشد چه باید کرد؟

باید با استاد راهنما صحبت کرده و دلیل عدم تمایل ایشان را جویا شد. اگر سهم ایشان به وضوح معیارهای نویسندگی را احراز می‌کند باید تلاش کرد تا با ایشان به توافق رسید اما در نهایت تصمیم ایشان باید محترم شمرده شود هرچند ممکن است نیاز به مشورت با دانشگاه یا مجله باشد.