دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری

وقتی کسی مانع استفاده شما از حق یا مالی می شود، ممکن است درگیر دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری شوید. این دو جرم، از جمله جرایم علیه اموال و مالکیت به حساب می آیند و دانستن تفاوت ها و چگونگی پیگیری آن ها برای هر کسی که با ملک و املاک سروکار دارد، حسابی مهم و کاربردی است. اینجا قرار است مفصل درباره جنبه های کیفری این دعاوی صحبت کنیم تا سر در بیاورید چطور باید حق تان را از متجاوز بگیرید.

زندگی شهرنشینی و پیچیدگی های مربوط به املاک و مستغلات، همیشه بستر ساز اختلافات و دعاوی مختلفی بوده. گاهی اوقات این اختلافات از حد یک بحث ساده فراتر می روند و پای قانون و دادگاه به میان می آید. بین تمام این کشمکش ها، دعوای مزاحمت از حق و دعوای ممانعت از حق، خصوصاً وقتی جنبه کیفری پیدا می کنند، از اهمیت ویژه ای برخوردارند. حتماً شنیده اید که می گویند ملک، جان آدمیزاد است. خب، همین جمله نشان می دهد که چقدر تصرفات ملکی و حقوق مربوط به آن، برای مردم عزیز است. هدف اصلی ما این است که در این مقاله، تمام ابعاد کیفری این دو دعوا را زیر و رو کنیم. می خواهیم ببینیم تفاوت هایشان چیست، ارکان تشکیل دهنده شان کدام اند، مجازات شان چیست و از همه مهم تر، چطور می شود به صورت کیفری، شکواییه این جرایم را مطرح و پیگیری کرد. پس، اگر شما هم به هر دلیلی، چه به عنوان شاکی و چه متشاکی، پایتان به این جور پرونده ها باز شده یا فقط می خواهید حقوق خودتان را بدانید، همراه ما باشید.

دعاوی تصرف در حقوق ایران: یک مرور کلی

قبل از اینکه حسابی وارد جزئیات دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری شویم، بد نیست یک نگاه کلی به دعاوی تصرف در حقوق خودمان داشته باشیم. این دعاوی، در واقع، ابزاری هستند که قانون برای حمایت از متصرف، یعنی کسی که عملاً روی ملکی سلطه و کنترل دارد، ایجاد کرده است. چه مالک باشد و چه مستأجر، یا حتی کسی که بدون اجازه اولیه اما با تصرف طولانی مدت، این سلطه را پیدا کرده است.

در فصل هشتم قانون آیین دادرسی مدنی، از ماده ۱۵۸ تا ۱۷۷، ما با سه نوع دعوای تصرف سر و کار داریم: تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت از حق. این سه، اگرچه شبیه هم به نظر می رسند، اما تفاوت های ظریفی دارند که فهمشان برای هر کسی که می خواهد حقش را بگیرد، ضروری است.

نکته جالب اینجاست که برای طرح دعاوی تصرف، لازم نیست حتماً مالک ملک باشید. کافی است ثابت کنید که قبلاً متصرف بوده اید و الان، تصرف یا استفاده شما از آن ملک، به ناحق به هم خورده است. این یعنی قانون، از وضع موجود یا همان تصرف فعلی شما حمایت می کند، بدون اینکه بخواهد وارد بحث پیچیده مالکیت شود. حالا این سه دعوا، فقط جنبه حقوقی ندارند؛ ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی هم این سه تا را با خودش به حوزه کیفری کشانده و برایشان مجازات تعیین کرده است. اینجاست که بحث دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری حسابی داغ می شود.

ممانعت از حق: هم حقوقی، هم کیفری!

حالا بیایید کمی عمیق تر به موضوع ممانعت از حق نگاه کنیم. این دعوا مثل یک سکه دو رو دارد: یک روی حقوقی و یک روی کیفری. هر کدام ویژگی ها و شرایط خاص خودش را دارد که دانستنشان خیلی به کارتان می آید.

ممانعت از حق از دیدگاه حقوقی

در عالم حقوق، ممانعت از حق یعنی یک نفر جلوی استفاده شما را از یک حقی که در ملک شخص دیگری دارید، بگیرد. ماده ۱۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی هم به همین اشاره می کند: دعوای ممانعت از حق عبارت است از تقاضای کسی که رفع ممانعت از حق ارتفاق یا حق انتفاع خود را در ملک دیگری بخواهد.

شاید بپرسید حق ارتفاق و حق انتفاع یعنی چه؟ خیلی ساده است:

• حق ارتفاق: یعنی شما یک حقی در ملک همسایه یا ملک دیگری دارید. مثلاً حق عبور از باغ همسایه برای رسیدن به زمین خودتان، یا حق اینکه آب از ملک او رد شود تا به مزرعه شما برسد. این حق معمولاً با خود ملک منتقل می شود و جداشدنی نیست.

• حق انتفاع: یعنی شما حق استفاده از منافع یک ملک را دارید، اما خود ملک مال شما نیست. مثلاً ممکن است صاحب یک ملک، به شما اجازه بدهد تا ده سال از خانه اش استفاده کنید (حق سکنی)، یا از درآمدهای اجاره آن بهره مند شوید.

برای طرح دعوای حقوقی ممانعت از حق، لازم نیست مالک ملک باشید؛ همین که ثابت کنید قبلاً از آن حق استفاده می کردید (اصطلاحاً سبق تصرف داشته اید) و حالا کسی به زور (یعنی عدوانی) مانع شما شده، کافی است. مثلاً فرض کنید شما سال هاست از یک مسیر فرعی در زمین همسایه برای رفت و آمد به باغتان استفاده می کنید، اما یک روز همسایه ناگهان با دیوارکشی، مسیر را کامل می بندد. اینجا می توانید دعوای ممانعت از حق مطرح کنید.

ممانعت از حق از دیدگاه کیفری (جرم ممانعت از حق)

حالا نوبت می رسد به جنبه کیفری ممانعت از حق، که موضوع اصلی بحث ماست. وقتی پای جنبه کیفری به میان می آید، یعنی پای مجازات، زندان و سابقه کیفری در میان است. ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، مستند قانونی اصلی این جرم محسوب می شود. این ماده، فقط به ممانعت از حق اشاره نمی کند، بلکه تصرف عدوانی و مزاحمت از حق را هم شامل می شود. این ماده می گوید:

«هر کس به وسیله صحنه سازی از قبیل پی کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل ها و مراتع ملی شده، کوهستان ها، باغ ها، قلمستان ها، منابع آب، چشمه سارها، انهار طبیعی و پارک های ملی، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعت و اراضی موات و بایر و سایر اراضی و املاک متعلق به دولت یا شرکتهای وابسته به دولت یا شهرداری ها یا اوقاف و همچنین اراضی و املاک و موقوفات و محبوسات و اثلاث باقیه که برای مصارف عام المنفعه اختصاص یافته یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف یا ذی حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نماید یا بدون اجازه سازمان حفاظت محیط زیست یا مراجع ذی صلاح دیگر مبادرت به عملیاتی نماید که موجب تخریب محیط زیست و منابع طبیعی گردد یا اقدام به هر گونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در موارد مذکور نماید به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق نماید.»

مهم ترین تفاوت ممانعت از حق حقوقی و کیفری در این است که در جنبه کیفری، شما باید یک حق ثابت شده به موجب قانون یا حکم شرعی داشته باشید. یعنی صرف اینکه قبلاً تصرف می کردید کافی نیست؛ باید حق شما به رسمیت شناخته شده باشد. همچنین، هدف از دعوای حقوقی، صرفاً رفع مانع است، اما در دعوای کیفری، علاوه بر رفع مانع، مجازات فرد خاطی هم مدنظر است. دادگاه صالح در امور کیفری دادسرا و دادگاه کیفری است، در حالی که دعوای حقوقی در دادگاه حقوقی مطرح می شود.

مزاحمت از حق: وقتی آرامش تصرف به هم می ریزد!

مثل ممانعت از حق، مزاحمت از حق هم دو جنبه حقوقی و کیفری دارد که هر کدام تعریف و شرایط مخصوص به خودشان را دارند. بیایید با جنبه حقوقی شروع کنیم.

مزاحمت از حق از دیدگاه حقوقی

دعوای مزاحمت از حق، زمانی مطرح می شود که کسی بدون اینکه بخواهد ملک را به طور کامل از تصرف شما خارج کند، با کارهایش آرامش و استفاده شما را از آن ملک به هم می ریزد. ماده ۱۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی این دعوا را این طور تعریف می کند: دعوای مزاحمت عبارت است از دعوایی که به موجب آن، متصرف مال غیر منقول، درخواست جلوگیری از مزاحمت کسی را می نماید که نسبت به متصرفات او مزاحم است، بدون این که مال را از تصرف متصرف، خارج کرده باشد.

تفاوت اصلی اینجا با ممانعت در میزان اختلال است. در ممانعت، شخص کاملاً جلوی استفاده شما را می گیرد، اما در مزاحمت، فقط یک اخلال یا دردسر جزئی ایجاد می شود. مثلاً اگر کسی سر راه ورودی ملک شما یک تپه خاک بریزد، یا وسایلش را طوری بچیند که عبور و مرور شما سخت شود، اما نه به کلی غیرممکن، این یک مزاحمت از حق حقوقی است. یا مثلاً شما حق عبور از یک مسیر مشخص را دارید و طرف مقابل با کندن چند شیار کوچک در آن مسیر، عبورتان را سخت می کند.

شرایط طرح این دعوا هم مثل ممانعت از حق است: باید سبق تصرف داشته باشید (یعنی قبلاً آرام و بی دردسر از ملک استفاده می کردید)، عمل طرف مقابل عدوانی (یعنی بدون رضایت و حق قانونی) باشد و موضوع دعوا هم یک مال غیرمنقول (مثل زمین، خانه، باغ) باشد.

مزاحمت از حق از دیدگاه کیفری (جرم مزاحمت از حق)

همان طور که در مورد ممانعت از حق گفتیم، ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، مزاحمت از حق را هم در کنار تصرف عدوانی و ممانعت از حق، جرم انگاری کرده است. بنابراین، اگر کسی با قصد و نیت مجرمانه، در تصرفات شما در یک ملک غیرمنقول، اخلال ایجاد کند، نه تنها باید رفع مزاحمت کند، بلکه ممکن است به مجازات حبس هم محکوم شود.

در جرم مزاحمت از حق هم، مثل جرم ممانعت از حق، نیاز به اثبات یک فعل مثبت مادی از سوی مزاحم است. یعنی صرف اینکه کسی کاری نکند و به طور مثال، اجازه ندهد شما از حق تان استفاده کنید (ترک فعل)، معمولاً به تنهایی جرم محسوب نمی شود (مگر اینکه ترک فعل در حکم فعل باشد). همچنین، مثل جنبه کیفری ممانعت، در اینجا نیز باید حق شما یک حق ثابت شده به موجب قانون یا شرع باشد.

تفاوت اساسی بین مزاحمت از حق حقوقی و کیفری، در وجود سوء نیت مجرمانه و مجازات است. در جنبه حقوقی، اثبات سوء نیت الزامی نیست و هدف فقط رفع مزاحمت است. اما در جنبه کیفری، باید ثابت شود که مزاحم با قصد و آگاهی از غیرقانونی بودن کارش، این مزاحمت را ایجاد کرده است تا بتوان او را مجازات کرد.

کفه ترازو: تفاوت های کلیدی مزاحمت و ممانعت از حق (با تمرکز بر بعد کیفری)

خیلی ها این دو دعوا را با هم اشتباه می گیرند و همین اشتباه، ممکن است مسیر پرونده شان را کلاً عوض کند. پس بیایید تفاوت های اصلی دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری را با دقت بررسی کنیم:

میزان و نوع اختلال

مهم ترین و بارزترین تفاوت بین مزاحمت از حق و ممانعت از حق در میزان و نوع اخلالی است که متهم ایجاد می کند:

• ممانعت از حق: اینجا فرد خاطی به طور کامل جلوی استفاده شما را از حق تان می گیرد. یعنی راه عبور شما را کاملاً مسدود می کند، یا اجازه نمی دهد آب به زمین شما برسد. استفاده از حق کاملاً متوقف می شود.

• مزاحمت از حق: در این حالت، فرد خاطی به طور کامل جلوی استفاده شما را نمی گیرد، بلکه فقط اختلال جزئی ایجاد می کند یا استفاده از حق را برایتان سخت و دشوار می کند. مثلاً مسیر عبور را کامل نمی بندد، ولی با گذاشتن موانع یا کندن شیارهایی، رفت و آمد را مشکل می کند.

مصادیق عمل مجرمانه

برای روشن شدن بیشتر، به چند مثال مقایسه ای توجه کنید:

• مثال برای ممانعت از حق: شما حق عبور از یک کوچه را دارید که متعلق به همسایه است. همسایه با کشیدن یک زنجیر یا دیوار موقت، راه را به طور کامل می بندد و شما اصلاً نمی توانید رد شوید.

• مثال برای مزاحمت از حق: همان کوچه؛ همسایه روی زمینش مصالح ساختمانی می ریزد، یا خودرویش را طوری پارک می کند که رفت و آمد شما از آن کوچه به سختی و با دردسر انجام می شود، اما غیرممکن نیست.

اشتراکات

با وجود این تفاوت ها، دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری در چند مورد مشترک هستند:

• عدوانی بودن: در هر دو حالت، عمل مرتکب باید بدون رضایت و بدون مجوز قانونی انجام شده باشد.

• سبق تصرف: شاکی باید ثابت کند که قبل از وقوع این مزاحمت یا ممانعت، از حق خود به صورت آرام و بی دغدغه استفاده می کرده است.

• مال غیرمنقول: موضوع این جرایم باید حتماً یک مال غیرمنقول (زمین، خانه، باغ و…) باشد. در مورد اموال منقول، بحث ممانعت از حق و مزاحمت از حق کیفری مطرح نیست.

• مستند قانونی: هر دو جرم، در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده اند.

برای درک بهتر، بیایید این تفاوت ها را در قالب یک جدول مقایسه ای ببینیم:

ویژگی	دعوای مزاحمت از حق	دعوای ممانعت از حق
ماهیت اختلال	اختلال جزئی، اخلال در استفاده	جلوگیری کامل از استفاده
توقف کامل استفاده	خیر، استفاده دشوار می شود	بله، استفاده غیرممکن می شود
مثال	گذاشتن موانع در مسیر عبور، ایجاد سروصدای مداوم در همسایگی	کشیدن دیوار یا بستن کامل مسیر عبور
مستند قانونی (کیفری)	ماده 690 قانون مجازات اسلامی
هدف دعوا (کیفری)	مجازات و رفع مزاحمت	مجازات و رفع ممانعت

ارکان جرم ممانعت و مزاحمت از حق: تا جرمی نباشد، مجازاتی در کار نیست!

در دنیای حقوق، برای اینکه یک عمل به عنوان جرم شناخته شود و بتوان مرتکب آن را مجازات کرد، باید یک سری ارکان یا همان ستون ها وجود داشته باشند. جرم ممانعت از حق و جرم مزاحمت از حق هم از این قاعده مستثنی نیستند. این ارکان شامل رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی هستند.

رکن قانونی: ماده 690 قانون مجازات اسلامی

همان طور که قبلاً هم اشاره کردیم، پایه و اساس قانونی جرم مزاحمت از حق و جرم ممانعت از حق، ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) است. این ماده به صراحت این دو عمل را جرم انگاری کرده و برای آن ها مجازات تعیین کرده است. این ماده، گستره وسیعی از اقدامات مجرمانه را پوشش می دهد که همگی به نوعی به تصرفات در املاک غیرمنقول دیگران مربوط می شوند.

رکن مادی

رکن مادی، همان کاری است که فرد مجرم انجام می دهد یا نتیجه ای است که از کار او حاصل می شود. برای ممانعت و مزاحمت از حق کیفری، رکن مادی شامل موارد زیر است:

1. فعل مثبت مادی: یعنی حتماً باید یک عمل فیزیکی از سوی مرتکب صورت گرفته باشد. این جرم با ترک فعل (یعنی کاری نکردن) به تنهایی محقق نمی شود. مثلاً اگر کسی فقط جلوی شما را بگیرد و نگذارد رد شوید، این یک فعل مثبت است. اما اگر مثلاً در ملک خودتان کاری نکنید و از این طریق برای همسایه مزاحمت ایجاد شود (که البته نیاز به بررسی دقیق تر دارد)، لزوماً جرم مزاحمت یا ممانعت از حق شکل نمی گیرد.

2. غیرمنقول بودن مال موضوع جرم: این خیلی مهم است! موضوع دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری حتماً باید یک مال غیرمنقول باشد، یعنی چیزی که نمی شود آن را جابجا کرد؛ مثل زمین، خانه، باغ، حق عبور، حق مجرای آب و… اگر در مورد مال منقول باشد، جنبه کیفری منتفی است و فقط از طریق حقوقی قابل پیگیری خواهد بود.

3. تعلق مال یا حق به دیگری: مالی که در آن ممانعت یا مزاحمت ایجاد شده، باید متعلق به شخص دیگری (شاکی) باشد، نه خود مرتکب. شما نمی توانید در ملک خودتان برای خودتان ممانعت یا مزاحمت ایجاد کنید!

4. نتیجه مجرمانه: باید واقعاً ممانعت یا مزاحمت مؤثری ایجاد شده باشد که استفاده شاکی را از حقش کلاً متوقف یا دشوار کند. صرف نیت یا اقداماتی که به نتیجه نرسند، جرم محسوب نمی شوند.

5. مصادیق صحنه سازی در ماده 690: خود ماده ۶۹۰ به یک سری اقدامات اشاره می کند که می توانند مصداق این جرایم باشند؛ مثل پی کنی، دیوارکشی، تغییر حد فاصل، امحای مرز، کرت بندی، حفر چاه و … این ها تنها مثال هایی هستند و هر عملی که منجر به ممانعت یا مزاحمت شود، می تواند جرم باشد.

رکن معنوی

رکن معنوی، یعنی قصد و نیت مجرمانه درونی فرد. برای تحقق جرم ممانعت و مزاحمت از حق، وجود رکن معنوی الزامی است و شامل دو بخش است:

1. سوء نیت عام: یعنی مرتکب قصد انجام آن فعل مادی (مثل دیوارکشی یا گذاشتن مانع) را داشته باشد و بداند که دارد چه کاری می کند.

2. سوء نیت خاص: یعنی مرتکب علاوه بر قصد انجام فعل، قصد داشته باشد که با انجام آن کار، ممانعت یا مزاحمت را در استفاده دیگری از حقش ایجاد کند. به عبارت دیگر، بداند که این کارش غیرقانونی است و عمداً بخواهد جلوی استفاده شاکی را بگیرد یا برایش دردسر درست کند.

چقدر جریمه دارد؟ مجازات جرم ممانعت و مزاحمت از حق

خب، تا اینجا فهمیدیم جرم مزاحمت و ممانعت از حق چیست و چه ارکانی دارد. حالا می رسیم به بخش مهمی که خیلی ها دنبالش هستند: مجازات این جرایم چقدر است؟

ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی که پایه قانونی این جرایم است، در ابتدا برای این جرایم مجازات یک ماه تا یک سال حبس تعیین کرده بود. اما یادتان باشد که قوانین همیشه در حال تغییر هستند و در سال ۱۳۹۹، «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» به تصویب رسید. بر اساس این قانون، بسیاری از مجازات های حبس، از جمله مجازات های ماده ۶۹۰، کاهش پیدا کردند.

با تصویب قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، مجازات جرم ممانعت از حق کیفری و جرم مزاحمت از حق کیفری، به ۱۵ روز تا ۶ ماه حبس تقلیل پیدا کرده است. البته، علاوه بر مجازات حبس، دادگاه موظف است که حکم به اعاده وضع به حال سابق یا رفع ممانعت/مزاحمت هم بدهد. یعنی متهم باید وضعیت را به قبل از ارتکاب جرم برگرداند و موانع را برطرف کند یا از ایجاد مزاحمت دست بردارد.

یک نکته خیلی مهم دیگر این است که این جرایم از جمله جرایم قابل گذشت هستند. یعنی اگر شاکی (کسی که از او ممانعت یا مزاحمت شده) از شکایت خود بگذرد و رضایت بدهد، تعقیب کیفری متهم متوقف می شود و در صورت صدور حکم، اجرای آن هم متوقف خواهد شد. این موضوع می تواند فرصتی برای صلح و سازش بین طرفین باشد.

مراحل شکایت کیفری: وقتی می خواهید حق تان را پس بگیرید!

اگر با ممانعت از حق کیفری یا مزاحمت از حق کیفری مواجه شده اید و تصمیم گرفته اید از طریق قانونی و کیفری اقدام کنید، باید یک سری مراحل را طی کنید. این مراحل، کمی با دعوای حقوقی فرق دارند و نیاز به دقت بیشتری دارند.

جمع آوری ادله و مستندات

مثل هر پرونده قضایی، جمع آوری مدارک و شواهد قوی، حرف اول را می زند. هرچه مدارکتان محکم تر باشد، شانس موفقیتتان بالاتر می رود. این مدارک می تواند شامل:

• سند مالکیت یا سند اثبات حق: برای اثبات اینکه شما حق ارتفاق یا انتفاع دارید.

• شهادت شهود: افرادی که شاهد وقوع مزاحمت یا ممانعت بوده اند، می توانند شهادت بدهند.

• تصاویر و فیلم: عکس ها و فیلم هایی که نشان دهنده وقوع جرم و آثار آن باشند، از ادله بسیار قوی هستند.

• گزارش کلانتری یا پلیس: اگر قبل از طرح شکایت، موضوع را به کلانتری اطلاع داده باشید و گزارشی تهیه شده باشد، این گزارش کمک کننده است.

• استشهادیه محلی: جمع آوری امضاهای اهالی محل که وقوع مزاحمت یا ممانعت را تأیید می کنند.

تنظیم شکواییه

برخلاف دعوای حقوقی که دادخواست می دهید، در دعوای کیفری باید شکواییه تنظیم کنید. شکواییه باید شامل اطلاعات دقیق شاکی و متشاکی، شرح واقعه، زمان و مکان وقوع جرم، و دلایل اثبات جرم باشد. خیلی مهم است که خواسته خود را به وضوح در شکواییه ذکر کنید (مثلاً درخواست مجازات مرتکب و رفع ممانعت از حق).

مرجع صالح رسیدگی

شکواییه شما ابتدا در دادسرای محل وقوع جرم ثبت و بررسی می شود. یعنی دادسرایی که ملک مورد نظر در حوزه قضایی آن قرار دارد.

روند رسیدگی

بعد از ثبت شکواییه، مراحل زیر طی می شود:

1. تحقیقات مقدماتی در دادسرا: بازپرس یا دادیار در دادسرا، شروع به جمع آوری دلایل، تحقیق از طرفین، و بررسی صحت و سقم ادعاها می کنند. ممکن است نیاز به اعزام کارشناس یا معاینه محل باشد.

2. صدور قرار: بعد از تحقیقات، دادسرا یکی از این قرارها را صادر می کند: قرار منع تعقیب (اگر جرم اثبات نشود)، قرار موقوفی تعقیب (اگر شاکی گذشت کند) یا قرار جلب به دادرسی (اگر دلایل برای مجرمیت کافی باشد).

3. رسیدگی در دادگاه کیفری: اگر قرار جلب به دادرسی صادر شود، پرونده به دادگاه کیفری مربوطه ارسال می شود و دادگاه پس از تشکیل جلسه رسیدگی و شنیدن دفاعیات طرفین، رأی نهایی را صادر می کند.

نقش وکیل کیفری

پیگیری پرونده های کیفری، بخصوص دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری که ابعاد حقوقی و فنی خاص خود را دارد، می تواند پیچیده و زمان بر باشد. یک وکیل متخصص کیفری با تجربه در دعاوی ملکی، می تواند نقش حیاتی در موفقیت پرونده شما ایفا کند. او می تواند:

• بهترین راهکار حقوقی و کیفری را به شما پیشنهاد دهد.

• در جمع آوری ادله و تنظیم شکواییه کمک کند.

• در مراحل تحقیقات دادسرا و جلسات دادگاه از شما دفاع کند.

• روند پیگیری پرونده را تسریع بخشد و از ضایع شدن حق شما جلوگیری کند.

نکات ریز و کاربردی در دعاوی مزاحمت و ممانعت از حق

برای اینکه پرونده دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری شما با کمترین دغدغه پیش برود و شانس موفقیتتان بیشتر شود، دانستن چند نکته کاربردی و خاص حسابی به دردتان می خورد.

ممانعت/مزاحمت از حق در ملک مشاع

ملک مشاع، یعنی ملکی که چند نفر به طور مشترک در آن سهم دارند. مثلاً چند نفر یک زمین را با هم خریده اند. اینجا قضیه کمی پیچیده تر می شود:

• عدم امکان طرح دعوا علیه شریک: به طور کلی، شما نمی توانید علیه شریک خودتان در ملک مشاع، دعوای مزاحمت از حق یا ممانعت از حق (چه حقوقی و چه کیفری) مطرح کنید. چرا؟ چون هر کدام از شرکا در جزء جزء ملک مشاع حق دارند و هیچ یک نمی توانند مانع تصرف دیگری شوند. برای استفاده از ملک مشاع، همه شرکا باید توافق کنند. ماده ۱۶۶ قانون آیین دادرسی مدنی هم به این موضوع اشاره دارد.

• استثنائات: اما دو مورد هست که می توانید علیه شریک خود طرح دعوا کنید:

  1. اگر حق ارتفاق یا انتفاعی (مثلاً حق عبور) به شخص ثالثی (یعنی کسی که جزو شرکا نیست) داده شده باشد و یکی از شرکا مانع استفاده آن ثالث شود. در این حالت، آن شخص ثالث می تواند علیه شریک مانع شونده طرح دعوا کند.

  2. اگر تمام شرکا قبلاً با هم توافق کرده باشند که یک حق ارتفاق یا انتفاع برای شخص ثالث یا حتی یکی از خود شرکا ایجاد شود و بعد یکی از آن ها بخواهد مانع اجرای آن حق شود. در این صورت، توافق قبلی، مبنای طرح دعوا خواهد بود.

اهمیت اثبات سبق تصرف

سبق تصرف یا همان تصرف قبلی شما، شرط اصلی و لازم برای طرح دعاوی تصرف (از جمله مزاحمت و ممانعت از حق) است. یعنی شما باید ثابت کنید که قبل از این ماجرا، آرام و بی دغدغه از حق خودتان استفاده می کردید. این موضوع را با اثبات مالکیت اشتباه نگیرید. لازم نیست ثابت کنید مالک ملک هستید؛ فقط باید نشان دهید که قبلاً متصرف بوده اید.

امکان طرح همزمان دعوای حقوقی و کیفری

شاید این سؤال برایتان پیش بیاید که آیا می توان هر دو دعوای حقوقی و کیفری را همزمان مطرح کرد؟ بله، از نظر قانونی مانعی ندارد. شما می توانید همزمان دادخواست حقوقی رفع ممانعت/مزاحمت و شکواییه کیفری را تنظیم کنید. انتخاب این مسیر به شرایط پرونده، میزان خسارت، و هدف شما (آیا فقط رفع مانع می خواهید یا مجازات هم برایتان مهم است) بستگی دارد. مشاوره با یک وکیل متخصص می تواند در انتخاب بهترین مسیر به شما کمک کند.

نمونه رأی دادگاه

برای ملموس تر شدن بحث، به یک نمونه واقعی (ساده سازی شده) از رأی دادگاه در خصوص ممانعت از حق توجه کنید:

«در پرونده ای با موضوع شکایت آقای الف از آقای ب به اتهام ممانعت از حق در یک ملک مشاعی، شاکی ادعا کرده بود که متهم با قفل کردن درب ورودی شوفاژخانه مشترک، مانع استفاده وی از این قسمت مشترک ساختمان شده است. دادگاه با بررسی مستندات ارائه شده توسط شاکی، از جمله تصاویر و شهادت شهود، و با توجه به اینکه متهم دفاع موجهی ارائه نکرده بود، بزه ممانعت از حق را محرز دانست. لذا، دادگاه با استناد به ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی و با در نظر گرفتن قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، آقای ب را به پرداخت جزای نقدی و نیز رفع ممانعت از حق و اعاده وضع به حال سابق محکوم کرد.»

طبق ماده 690 قانون مجازات اسلامی، هر کس به قصد تصرف یا معرفی خود به عنوان ذی حق، اقدام به ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق در املاک غیرمنقول دیگران کند، علاوه بر رفع مزاحمت یا ممانعت و اعاده وضع به حال سابق، به حبس از یک ماه تا یک سال محکوم می شود. این ماده نشان دهنده اهمیت حفظ حقوق افراد در اموال غیرمنقول است.

تصرف عدوانی: فرقش با مزاحمت و ممانعت چیست؟

همان طور که قبلاً اشاره کردیم، تصرف عدوانی، مزاحمت از حق و ممانعت از حق، هر سه جزو دعاوی تصرف هستند و ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، جنبه کیفری هر سه را پوشش می دهد. اما تفاوت های مهمی بین آن ها وجود دارد که شناختشان ضروری است.

تعریف جرم تصرف عدوانی

تصرف عدوانی یعنی یک نفر به زور و بدون اجازه، مال غیرمنقولی را به طور کامل از تصرف مالک یا متصرف قانونی خارج کند و خودش آن را تصرف کند. فرق اساسی اینجا این است که در تصرف عدوانی، مال از ید متصرف قبلی خارج می شود.

تفاوت اصلی: خروج مال در مقابل ایجاد مانع یا اخلال

کلید اصلی درک تفاوت این سه دعوا این است:

• در تصرف عدوانی، مال از دست متصرف اصلی خارج می شود و فرد متصرف عدوانی، خودش بر آن مال استیلا پیدا می کند.

• در ممانعت از حق، مال از دست متصرف اصلی خارج نمی شود، بلکه خود متصرف قادر به استفاده از حق خود در آن مال نیست، چون مانعی کامل ایجاد شده است.

• در مزاحمت از حق، مال باز هم از دست متصرف اصلی خارج نمی شود و او می تواند از آن استفاده کند، اما فرد مزاحم با کارهایش اخلال جزئی در این استفاده ایجاد می کند.

یک مثال ساده:

• تصرف عدوانی: همسایه دیوار ملک شما را خراب می کند و بخشی از زمین شما را با دیوارکشی جدید، به حیاط خودش اضافه می کند. زمین از تصرف شما خارج شده.

• ممانعت از حق: شما حق عبور از کوچه اختصاصی همسایه را دارید. همسایه درب کوچه را قفل می کند و شما اصلاً نمی توانید عبور کنید. ملک (کوچه) همچنان در تصرف همسایه است، اما شما نمی توانید از حق عبورتان استفاده کنید.

• مزاحمت از حق: شما حق عبور از کوچه همسایه را دارید. همسایه گلدان های بزرگ و وسایلش را در کوچه می چیند که عبور و مرور شما را سخت می کند، اما هنوز می توانید با زحمت رد شوید. باز هم ملک در تصرف همسایه است، اما شما دچار مزاحمت شده اید.

اشتراکات

با وجود این تفاوت های مهم، هر سه جرم تصرف عدوانی، ممانعت از حق و مزاحمت از حق در این موارد مشترک هستند:

• هر سه مربوط به اموال غیرمنقول هستند.

• برای هر سه، باید سبق تصرف شاکی ثابت شود.

• عمل مرتکب باید عدوانی (به زور و بدون مجوز) باشد.

• هر سه در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده اند.

یادتان باشد، در دعوای ممانعت از حق، هدف این است که کسی که مانع استفاده شما از حق تان شده، این مانع را برطرف کند. در حالی که در دعوای تصرف عدوانی، موضوع برگرداندن خود مال به تصرف شماست. این تفاوت، کلید انتخاب درست دعوا در دادگاه است.

نتیجه گیری

در این مقاله، حسابی وارد بحث دعوای مزاحمت و ممانعت از حق کیفری شدیم و تمام زوایای این دو جرم مهم را بررسی کردیم. از تعریف هر کدام گرفته تا تفاوت هایشان با یکدیگر و با تصرف عدوانی، ارکان تشکیل دهنده، مجازات هایی که قانون برایشان تعیین کرده و مراحل عملی برای پیگیری کیفری آن ها. دیدیم که دانستن این جزئیات، چقدر می تواند در احقاق حق و جلوگیری از ضایع شدن اموال شما اهمیت داشته باشد.

این دعاوی، به خاطر ماهیتشان که با ملک و اموال غیرمنقول مردم سر و کار دارند، جزو پیچیده ترین پرونده های حقوقی و کیفری محسوب می شوند. گاهی اوقات یک اشتباه کوچک در تشخیص نوع دعوا (مثلاً ممانعت به جای مزاحمت یا بالعکس) یا در جمع آوری ادله، می تواند نتیجه پرونده را به کلی تغییر دهد و شما را از رسیدن به حقتان دور کند. پیچیدگی های قانونی، نیاز به اثبات سبق تصرف، عدوانی بودن عمل و ارکان دقیق جرم، همگی نشان می دهند که قدم گذاشتن در این مسیر بدون راهنمایی یک متخصص، چقدر می تواند پرخطر باشد.

به همین دلیل، اکیداً توصیه می کنیم که اگر به هر شکلی درگیر این نوع پرونده ها شدید، چه به عنوان شاکی و چه به عنوان متشاکی، حتماً با یک وکیل متخصص دعاوی ملکی و کیفری مشورت کنید. یک وکیل کاربلد می تواند با دانش و تجربه خود، شما را از ابتدا تا انتهای مسیر راهنمایی کند، بهترین استراتژی را برای پرونده شما بچیند، در جمع آوری مدارک و تنظیم شکواییه کمکتان کند و از همه مهم تر، در دادسرا و دادگاه از حق شما دفاع کند تا ان شاءالله به نتیجه دلخواهتان برسید و حقتان را پس بگیرید.