شرطی سازی کلاسیک
شرطی سازی کلاسیک: رازِ یادگیری ناخودآگاه
همه ما در زندگی روزمره به طور ناخودآگاه رفتارهایی را انجام می دهیم که به صورت شرطی شده اند. از صدای زنگ ساعت صبح تا عطسه کردن به هنگام بوی پیاز مثال هایی از شرطی سازی کلاسیک هستند. این پدیده روانی با نام "شرطی سازی پاسخ (Classical Conditioning)" شناخته می شود.
شرطی سازی کلاسیک چیست؟
شرطی سازی کلاسیک فرآیندی است که طی آن ما به یک محرک جدید پاسخ می دهیم در حالی که قبلاً به آن پاسخ نمی دادیم. به عبارت ساده تر شرطی سازی کلاسیک یک نوع "یادگیری ناخودآگاه" است که در آن ما رفتارهایی را بدون نیاز به تفکر آگاهانه یاد می گیریم.
کشف شرطی سازی کلاسیک:
ایوان پاولوف فیزیولوژیست روسی در اواخر قرن نوزدهم میلادی با انجام آزمایشاتی بر روی سگ ها مفهوم شرطی سازی کلاسیک را مطرح کرد. او مشاهده کرد که سگ ها به صدا زنگ ساعت (محرک شرطی) با ترشح آب دهان (پاسخ شرطی) واکنش نشان می دهند در حالی که قبلاً به صدا زنگ ساعت پاسخ نمی دادند. او این واکنش را به اتصال صدای زنگ ساعت (محرک شرطی) به غذای سگ (محرک بی شرط) که به طور طبیعی باعث ترشح آب دهان (پاسخ بی شرط) می شود منسوب کرد.
مراحل شرطی سازی کلاسیک:
شرطی سازی کلاسیک با یک سری مراحل صورت می گیرد:
-
محرک بی شرط (UCS): هر چیزی که به طور طبیعی باعث ایجاد یک پاسخ مخصوص می شود. برای مثال بوی پیاز (UCS) به طور طبیعی باعث عطسه (UCR) می شود.
-
پاسخ بی شرط (UCR): یک پاسخ طبیعی و غیر قابل کنترل به محرک بی شرط. در مثال بوی پیاز عطسه (UCR) یک پاسخ طبیعی و غیر قابل کنترل به بوی پیاز (UCS) است.
-
محرک شرطی (CS): محرکی که قبلاً هیچ پاسخ مخصوصی را ایجاد نمی کرد اما در نتیجه اتصال به محرک بی شرط به ایجاد یک پاسخ منجر می شود. برای مثال صدای زنگ ساعت (CS) در آزمایش پاولوف در ابتدا هیچ پاسخ مخصوصی را ایجاد نمی کرد اما بعد از اتصال به غذای سگ (UCS) باعث ترشح آب دهان (CR) شد.
- پاسخ شرطی (CR): یک پاسخ یاد گرفته شده که به محرک شرطی نشان داده می شود. در مثال صدای زنگ ساعت ترشح آب دهان (CR) یک پاسخ یاد گرفته شده به صدای زنگ ساعت (CS) است.
انواع شرطی سازی کلاسیک:
شرطی سازی کلاسیک به چند نوع تقسیم می شود:
-
شرطی سازی کلاسیک کوتاه مدت: این نوع از شرطی سازی هنگامی اتفاق می افتد که محرک شرطی و محرک بی شرط به طور همزمان ارائه می شوند. برای مثال اگر در هر بار که صدای زنگ ساعت را می شنوید همزمان یک تکه شکلات بخورید به زودی با شنیدن صدای زنگ ساعت آب دهان تان راه می افتد.
-
شرطی سازی کلاسیک طولانی مدت: در این نوع از شرطی سازی محرک شرطی قبل از محرک بی شرط ارائه می شود. برای مثال اگر صدای زنگ ساعت را به مدت چند ثانیه قبل از خوردن شکلات بشنوید به مرور با شنیدن صدای زنگ ساعت آب دهان تان راه می افتد.
- شرطی سازی کلاسیک معکوس: در این نوع از شرطی سازی محرک بی شرط قبل از محرک شرطی ارائه می شود. برای مثال اگر ابتدا یک تکه شکلات بخورید و بعد صدای زنگ ساعت را بشنوید به مرور با شنیدن صدای زنگ ساعت آب دهان تان راه می افتد.
کاربردهای شرطی سازی کلاسیک:
شرطی سازی کلاسیک در زمینه های مختلف مثل سلامتی بازاریابی آموزش و تربیت حیوانات کاربرد دارد.
-
سلامتی: شرطی سازی کلاسیک در درمان اختلالات روانی مانند فوبیا و اضطراب به کار می رود. برای مثال در درمان فوبیای حیوانات از روش "غرق سازی سیستماتیک" استفاده می شود. در این روش فرد به آرامی در معرض حیوان مورد فوبیا قرار می گیرد و در همین حال به او تکنیک های تمدد اعصاب آموزش داده می شود. به مرور با اتصال حیوان (CS) به تکنیک های تمدد اعصاب (UCS) واکنش ترس (CR) به حیوان کاهش می یابد.
-
بازاریابی: شرطی سازی کلاسیک در تبلیغات و بازاریابی برای ایجاد احساسات مثبت نسبت به محصولات و خدمات به کار می رود. برای مثال استفاده از موسیقی شاد و رنگ های مناسب در تبلیغات می تواند احساسات مثبت را به محصول مورد نظر (CS) متصل کند و در نتیجه علاقه مشتری را به محصول افزایش دهد.
-
آموزش: شرطی سازی کلاسیک در آموزش برای ایجاد انگیزه و علاقه به یادگیری به کار می رود. برای مثال استفاده از سیستم امتیاز دهی در کلاس (CS) می تواند با ارائه جایزه (UCS) به دانش آموزان (UCR) علاقه آن ها را به یادگیری افزایش دهد.
- تربیت حیوانات: شرطی سازی کلاسیک در تربیت حیوانات برای آموزش رفتارهای مطلوب به کار می رود. برای مثال با اتصال صدای کلیکر (CS) به ارائه غذا (UCS) می توان به حیوان آموزش داد که با شنیدن صدای کلیکر رفتار مورد نظر را انجام دهد.
نکاتی برای بهتر استفاده کردن از شرطی سازی کلاسیک:
-
تکرار: برای ایجاد شرطی سازی کلاسیک موفق لازم است محرک شرطی و محرک بی شرط به طور تکرار شده با هم ارائه شوند. هرچه تکرار بیشتر باشد شرطی سازی قوی تر خواهد شد.
-
وقفه: وقفه بین محرک شرطی و محرک بی شرط نیز مهم است. وقفه باید کوتاه باشد و حدود چند ثانیه طول بکشد.
-
تعمیم: پس از ایجاد شرطی سازی کلاسیک فرد ممکن است به محرک هایی که شبیه محرک شرطی هستند نیز پاسخ دهد. برای مثال اگر به صدای زنگ ساعت (CS) شرطی شده اید ممکن است به صدای زنگ تلفن یا زنگ در نیز پاسخ دهید.
- خاموشی: با عدم ارائه محرک بی شرط بعد از محرک شرطی شرطی سازی کلاسیک به مرور ضعیف و در نهایت خاموش می شود. برای مثال اگر صدای زنگ ساعت (CS) را بدون ارائه غذای سگ (UCS) بشنوید به مرور ترشح آب دهان تان به صدای زنگ ساعت کاهش می یابد.
تمرین برای درک بهتر:
برای بهتر درک کردن مفهوم شرطی سازی کلاسیک می توانید آزمایشات پاولوف را به طور شخصی انجام دهید. برای مثال می توانید به صدای زنگ ساعت (CS) گوش دهید و همزمان یک تکه شکلات (UCS) بخورید. با تکرار این عمل به مرور با شنیدن صدای زنگ ساعت آب دهان تان راه می افتد.
نکاتی برای بهتر درک کردن شرطی سازی کلاسیک:
-
شرطی سازی کلاسیک یک فرآیند پیچیده است و در هر شخص ممکن است به طور متفاوت اتفاق بیفتد.
-
شرطی سازی کلاسیک می تواند به طور آگاهانه و ناخودآگاه اتفاق بیفتد.
- شرطی سازی کلاسیک در همه موارد موفق نیست و برای ایجاد آن لازم است شرایط مناسب فراهم باشد.
جدول مقایسه محرک شرطی و بی شرط و پاسخ شرطی و بی شرط:
| مفهوم | توضیح | مثال |
|---|---|---|
| محرک بی شرط (UCS) | محرکی که به طور طبیعی باعث ایجاد یک پاسخ مخصوص می شود. | بوی پیاز |
| پاسخ بی شرط (UCR) | یک پاسخ طبیعی و غیر قابل کنترل به محرک بی شرط. | عطسه |
| محرک شرطی (CS) | محرکی که قبلاً هیچ پاسخ مخصوصی را ایجاد نمی کرد اما در نتیجه اتصال به محرک بی شرط به ایجاد یک پاسخ منجر می شود. | صدای زنگ ساعت |
| پاسخ شرطی (CR) | یک پاسخ یاد گرفته شده که به محرک شرطی نشان داده می شود. | ترشح آب دهان |
نتیجه گیری:
شرطی سازی کلاسیک یک فرآیند مهم در یادگیری است که می تواند در زمینه های مختلف از سلامتی تا بازاریابی کاربرد داشته باشد. با درک این فرآیند می توانید به طور آگاهانه از آن برای ایجاد تغییرات مثبت در زندگی تان استفاده کنید.
پرسش و پاسخ:
- آیا شرطی سازی کلاسیک می تواند در درمان فوبیا موفق باشد؟
بله شرطی سازی کلاسیک می تواند در درمان فوبیا موفق باشد. روش های مختلف درمان با استفاده از شرطی سازی کلاسیک وجود دارد که می تواند به کاهش ترس و اضطراب افراد با فوبیا کمک کند.
- آیا شرطی سازی کلاسیک در حیوانات نیز اتفاق می افتد؟
بله شرطی سازی کلاسیک در حیوانات نیز اتفاق می افتد. دانشمندان از شرطی سازی کلاسیک برای آموزش رفتارهای مطلوب به حیوانات استفاده می کنند.
- آیا شرطی سازی کلاسیک می تواند باعث ایجاد عادت های بد شود؟
بله شرطی سازی کلاسیک می تواند باعث ایجاد عادت های بد شود. برای مثال اگر هر بار که استرس دارید سیگار می کشید به مرور سیگار کشیدن (CR) به استرس (CS) شرطی می شود.