مهریه بعد از فوت شوهر | بررسی حقوقی و پاسخ کامل
اگر مرد بمیرد زن میتواند مهریه بگیرد
بله، زن پس از فوت همسرش می تواند مهریه اش را مطالبه کند. مهریه یک حق قانونی و دینی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد و با فوت شوهر از بین نمی رود. این حق از اموال باقی مانده از متوفی (ترکه) پرداخت می شود و بر تقسیم ارث اولویت دارد، پس جای نگرانی نیست و باید برای دریافت آن اقدام کرد.
مواجه شدن با غم از دست دادن همسر، خودش به اندازه کافی سنگین است، حالا تصور کنید در کنار این بار عاطفی، نگرانی های مالی و حقوقی هم اضافه شود. یکی از این نگرانی ها، بحث مهریه است. خیلی ها فکر می کنند با فوت شوهر، حق مهریه هم از بین می رود یا دیگر نمی شود آن را مطالبه کرد. اما این تصور درست نیست. قانون، حقوق زنان را در این شرایط هم حسابی حمایت کرده. این مقاله به شما کمک می کند تا با خیال راحت و با آگاهی کامل، قدم های لازم را برای مطالبه حق قانونی تان بردارید. اینجا می خواهیم همه چیز را از سیر تا پیاز به زبان ساده و خودمانی بگوییم تا هیچ ابهامی برایتان باقی نماند و بتوانید با قدرت و آگاهی از حق و حقوقتان دفاع کنید.
مهریه چیه و چرا حتی بعد از فوت شوهر هم می تونیم بگیریمش؟
شاید اولین چیزی که باید بدانیم این است که اصلاً مهریه چیه. خیلی ساده بخواهیم بگوییم، مهریه یک هدیه یا پیشکش است که مرد موقع عقد ازدواج به همسرش تقدیم می کند و به محض عقد، زن صاحب آن می شود. طبق ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی، هر چیزی که مالیت داشته باشد و قابل تملک باشد، می تواند مهریه قرار بگیرد. فرقی هم نمی کند پول باشد، سکه باشد، طلا باشد یا حتی یک ملک و زمین. این مهریه، از همان لحظه عقد، می شود مال شما و هر وقت که بخواهید، می توانید آن را از شوهرتان مطالبه کنید.
مهریه، دین ممتاز و اولویت دار
حالا چرا اینقدر روی مهریه تأکید می شود که حتی بعد از فوت شوهر هم می شود آن را گرفت؟ داستان از این قرار است که مهریه، یک جور بدهی است. بله، یک دین است که از لحظه عقد بر گردن مرد می آید. دین هم که با فوت صاحبش از بین نمی رود، بلکه باید از اموال به جا مانده از آن شخص (که به آن ترکه می گویند) پرداخت شود. پس، وقتی خدای ناکرده مردی فوت می کند، مهریه همسرش جزو اولین بدهی هایی است که باید از ترکه او پرداخت شود. این یعنی مهریه، حتی قبل از اینکه ارث بین بقیه ورثه تقسیم شود، اولویت دارد.
قانون به صراحت می گوید: مهریه دین است و باید پرداخت شود. فرق مهریه و سهم الارث همینه که ارث بعد از پرداخت بدهی ها تقسیم می شود، اما مهریه خودش بدهی است و باید اول پرداخت شود. این خیلی مهم است که بدانید مهریه، یک حق مستقل است و به ارث شما ربطی ندارد؛ یعنی شما هم مهریه تان را می گیرید و هم سهم الارث تان را.
چه شرایطی باید باشه تا بتونیم مهریه رو بعد از فوت شوهر بگیریم؟
گرفتن مهریه بعد از فوت همسر، شرایط خاص خودش را دارد که دانستن این ها، کارتان را خیلی راحت تر می کند. بیایید ببینیم این شرایط چی هستند:
نوع عقد (دائم یا موقت)
- مهریه در عقد دائم: اگر ازدواج دائم بوده، تکلیف کاملاً روشن است. شما به عنوان همسر دائمی، حق مهریه کامل را دارید و می توانید آن را از ترکه همسرتان مطالبه کنید.
- مهریه در عقد موقت (صیغه): در عقد موقت هم حق مهریه وجود دارد. البته اینجا یک نکته مهم هست: اگر عقد موقت به صورت رسمی ثبت شده باشد، می توانید از طریق اجرای ثبت (که جلوتر توضیح می دهیم) اقدام کنید. اما اگر ثبت نشده باشد، باید از طریق دادگاه اقدام کنید. نکته مهم تر اینکه، در عقد موقت، شما فقط حق مهریه را دارید و برخلاف عقد دائم، از همسرتان ارث نمی برید.
تأثیر نزدیکی (دخول) در تعلق مهریه
یکی از سوالات رایج این است که اگر قبل از نزدیکی (دخول) شوهر فوت کند، باز هم مهریه کامل تعلق می گیرد؟ جوابش قاطعانه بله است. برخلاف طلاق که اگر قبل از نزدیکی اتفاق بیفتد مهریه نصف می شود، در صورت فوت شوهر، حتی اگر نزدیکی هم انجام نشده باشد، تمام مهریه به زن تعلق می گیرد. پس این یک فرق بزرگ و مهم است که باید به آن دقت کنید.
مهریه وراث زن: اگه زن قبل از مطالبه مهریه فوت کنه، تکلیف چیه؟
حالا یک سناریوی دیگر را تصور کنید: اگر زن قبل از اینکه بتواند مهریه اش را بگیرد، فوت کند، آیا وراثش (مثلاً فرزندانش) می توانند مهریه را از ترکه شوهر او (پدرشان) مطالبه کنند؟ طبق رویه قضایی، اگر مهریه در زمان حیات زن مطالبه نشده باشد و زن فوت کند، این حق از بین می رود و ورثه زن نمی توانند آن را از ترکه شوهرش (متوفی) مطالبه کنند. این نکته برای خیلی ها ابهام دارد و دانستن آن ضروری است.
نحوه محاسبه مهریه زن بعد از فوت شوهر
نحوه محاسبه مهریه بعد از فوت شوهر هم خودش یک بحث جداست. چون ممکن است مهریه به شکل های مختلفی تعیین شده باشد. بیایید ببینیم هر کدام چطور حساب می شوند:
مهریه وجه نقد
اگر مهریه شما به صورت پول نقد (مثلاً چند میلیون تومان) تعیین شده باشد، این مبلغ بر اساس شاخص تورم از تاریخ عقد تا زمان فوت و حتی تا زمان پرداخت واقعی، محاسبه می شود. این یعنی ارزش پولی مهریه شما، با توجه به نرخ تورم روز، به روز می شود تا حق شما پایمال نشود.
مهریه سکه، طلا یا ارز
اینجا کار راحت تر است. اگر مهریه شما سکه تمام بهار آزادی، مثقال طلا یا مثلاً دلار بوده، همان تعداد یا میزان که در عقدنامه نوشته شده، ملاک است. مثلاً اگر ۲۰۰ سکه مهریه بوده، ۲۰۰ سکه باید به شما پرداخت شود و قیمت روز همان تعداد سکه حساب می شود، نه قیمتی که موقع عقد داشته.
مهریه عین معین (مانند ملک یا زمین)
بعضی وقت ها مهریه یک چیز مشخص و مادی مثل یک قطعه زمین یا یک واحد آپارتمان است. در این حالت، اگر آن عین معین (مثلاً همان زمین یا آپارتمان) هنوز وجود داشته باشد، دقیقاً همان باید به شما داده شود. اگر به هر دلیلی وجود نداشته باشد (مثلاً فروخته شده باشد)، قیمت روز آن عین معین محاسبه می شود و معادلش را به شما پرداخت می کنند.
از چه منابعی می توانیم مهریه را مطالبه کنیم؟ (منبع پرداخت)
این یکی از مهم ترین بخش های بحث است که باید حسابی حواستان به آن باشد. مهریه را می شود از منابع مختلفی مطالبه کرد، اما نه از هر کسی و هر جایی:
ترکه (اموال به جا مانده) متوفی
تنها منبع اصلی پرداخت مهریه، «ترکه» متوفی است. ترکه یعنی هر چیزی که از شوهرتان بعد از فوتش باقی مانده، از خانه و ماشین و زمین گرفته تا حساب بانکی و سهام و هر مال دیگری که به اسمش بوده. مهریه شما اولویت بالایی در پرداخت دیون متوفی دارد. یعنی اول باید مهریه شما پرداخت شود، بعد اگر چیزی ماند، بین بقیه ورثه تقسیم شود.
طبق ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی و ماده ۸۶۹ قانون مدنی، مهریه زوجه جزو دیون ممتازه محسوب می شود و باید قبل از هر تقسیم ارثی، از ترکه متوفی پرداخت شود. این یعنی مهریه شما بر هر سهم الارثی اولویت دارد.
اگر ترکه برای پرداخت تمام مهریه کافی نباشد، شما فقط به نسبت سهم خودتان از دارایی باقیمانده دریافت می کنید و نمی توانید برای مابقی به بقیه ورثه مراجعه کنید.
مطالبه مهریه از ورثه
اینجا یک باور غلط رایج وجود دارد. خیلی ها فکر می کنند می شود مهریه را از خود ورثه (مثلاً پدرشوهر، مادرشوهر یا برادر و خواهر شوهر) گرفت. اما اینطور نیست! ورثه فقط به عنوان «خوانده دعوا» در دادگاه مطرح می شوند، چون باید در جریان پرونده باشند و اموال متوفی را در اختیار دارند. اما خودشان شخصاً و از جیب خودشان مسئول پرداخت مهریه نیستند. یعنی اگر شوهرتان مالی نداشته، نمی توانید از پدرشوهرتان که وضعش خوب است مهریه بگیرید. تنها یک استثنا وجود دارد: اگر سهم الارثی از پدرشوهر یا شخص دیگر، قبل از فوت شوهرتان به او رسیده باشد، شما می توانید مهریه را از همان سهم الارث مطالبه کنید. اما اگر بعد از فوت شوهرتان، ارثی به او تعلق بگیرد (که عملاً اتفاق نمی افتد)، شما حقی روی آن ندارید.
دیه متوفی
اگر خدای نکرده فوت شوهر بر اثر حادثه ای بوده که دیه به او تعلق گرفته، دیه جزو ترکه متوفی حساب می شود. پس شما می توانید مهریه خودتان را از محل دیه هم مطالبه کنید. این هم یک منبع مهم برای پرداخت مهریه است.
حقوق بازنشستگی
معمولاً حقوق بازنشستگی جزو ترکه متوفی محسوب نمی شود و مستمری بازماندگان، قواعد خاص خودش را دارد. پس روی این مورد برای مطالبه مهریه نمی توانید حساب باز کنید. مستمری برای تأمین معاش بازماندگان در نظر گرفته شده، نه پرداخت بدهی های متوفی.
قدم به قدم: چطور مهریه رو بعد از فوت شوهر بگیریم؟
خب، حالا که از حق و حقوقمان خبردار شدیم، نوبت می رسد به مراحل عملی. برای مطالبه مهریه بعد از فوت همسر، دو تا راه اصلی وجود دارد:
الف) از طریق اجرای ثبت اسناد
این روش اگر شوهرتان اموال مشخص و سندداری به اسمش داشته باشد، معمولاً سریع تر و کم دردسرتر است. مراحلش اینطوری است:
- مراجعه به دفترخانه: با سند ازدواج رسمی خودتان، به همان دفترخانه ای که عقد را ثبت کرده، بروید.
- دریافت اجراییه: سردفتر بعد از بررسی مدارک، اجراییه مهریه را صادر می کند.
- ابلاغ به وراث: این اجراییه به ورثه شوهرتان ابلاغ می شود.
- توقیف اموال: اگر ورثه در مدت ده روز مهریه را پرداخت نکردند، می توانید درخواست توقیف اموال متوفی را بدهید.
مدارک مورد نیاز:
- سند ازدواج اصلی
- کارت ملی و شناسنامه شما
- گواهی فوت همسر
- گواهی انحصار وراثت: این یکی خیلی مهم است و باید قبل از هر اقدامی، آن را بگیرید تا تکلیف ورثه و سهم شان مشخص شود.
هزینه:
هزینه دادرسی از طریق اجرای ثبت، معمولاً یک بیستم مبلغ مهریه است.
ب) از طریق دادگاه خانواده
اگر اموال شوهرتان مشخص نیست یا به راحتی قابل توقیف از طریق ثبت نیست (مثلاً قولنامه ای است یا پیچیدگی های خاصی دارد)، بهتر است که از طریق دادگاه اقدام کنید. مراحل این روش هم اینطوری است:
- تقدیم دادخواست: باید یک دادخواست مطالبه مهریه تنظیم کنید و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، آن را به دادگاه خانواده تقدیم کنید. در این دادخواست، ورثه متوفی را به عنوان خوانده دعوا معرفی می کنید.
- پیگیری پرونده: پرونده شما در دادگاه بررسی می شود و بعد از طی مراحل قانونی، حکم صادر می شود.
مدارک مورد نیاز:
همان مدارکی که برای اجرای ثبت لازم بود (سند ازدواج، شناسنامه، کارت ملی، گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت) به اضافه فرم دادخواست تکمیل شده.
هزینه دادرسی:
هزینه دادرسی از طریق دادگاه، معمولاً سه و نیم درصد کل مبلغ مهریه است.
حقوق دیگه ای که زن بعد از فوت شوهر داره (جدا از مهریه)
مهریه تنها حق مالی شما بعد از فوت همسر نیست. قانون حقوق دیگری هم برای زن در نظر گرفته که دانستن آن ها هم مهم است:
سهم الارث زوجه
شما به عنوان همسر دائمی، علاوه بر مهریه، از اموال همسرتان ارث هم می برید. این سهم بسته به اینکه همسرتان فرزند داشته یا نه، فرق می کند:
- اگر همسرتان فرزند داشته باشد، سهم شما یک هشتم (۱/۸) از اموال منقول (مثل پول و ماشین) و غیرمنقول (مثل زمین و خانه) است.
- اگر همسرتان فرزند نداشته باشد، سهم شما یک چهارم (۱/۴) از کل اموال متوفی است.
نکته مهم اینجاست که مهریه و ارث کاملاً جدا از هم هستند؛ یعنی اول مهریه شما پرداخت می شود، بعد سهم الارث شما و بقیه ورثه تقسیم می شود. مهریه از سهم الارث کم نمی شود.
نفقه در ایام عده
شما در ایام عده وفات (که ۴ ماه و ۱۰ روز است)، حق نفقه دارید. البته این حق شرایط خاص خودش را دارد و معمولاً اگر شوهر در زمان حیاتش شما را تمکین می کرده و نفقه پرداخت می شده، این حق هم محفوظ است. نفقه ایام عده معمولاً از ترکه متوفی پرداخت می شود.
جهیزیه
اگر جهیزیه را شما با خودتان به خانه شوهر آوردید و مدارک مالکیت (مثل فاکتور خرید یا لیست سیاهه جهیزیه) را دارید، می توانید بعد از فوت همسرتان، آن را پس بگیرید. جهیزیه جزو اموال مشترک نیست و اگر مالکیتش با شما اثبات شود، می توانید استردادش کنید.
اجرت المثل
اگر در طول زندگی مشترک، کارهایی مثل خانه داری، آشپزی، بچه داری و … را بدون قصد رایگان انجام دادید، می توانید اجرت المثل این کارها را هم مطالبه کنید. البته باید اثبات کنید که این کارها را به قصد تبرع (یعنی مجانی و بدون چشم داشت) انجام ندادید.
چالش ها و سوالاتی که ممکنه پیش بیاد توی راه مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر
در این مسیر ممکن است با یک سری چالش ها و سوالات روبرو شوید. بیایید چند تا از رایج ترین ها را با هم بررسی کنیم:
اگر شوهر قبل از فوتش اموالش را به نام دیگران کرده باشد؟
این یکی از ترفندهایی است که بعضی ها برای فرار از پرداخت بدهی (از جمله مهریه) استفاده می کنند. اگر شوهر قبل از فوتش، همه اموالش را صوری به نام افراد دیگر (مثل بچه ها یا سایر بستگان) کرده باشد، شما می توانید در دادگاه ثابت کنید که این انتقال ها صوری بوده و با هدف فرار از دین انجام شده. اگر بتوانید این را ثابت کنید، آن اموال دوباره جزو ترکه متوفی حساب می شود و شما می توانید مهریه تان را از آن بگیرید. اینجا سرعت عمل خیلی مهم است و باید سریعاً اقدام به ابطال این معاملات صوری کنید.
اگر ترکه متوفی برای پرداخت مهریه کافی نباشد؟
همانطور که گفتیم، اگر اموالی که از شوهرتان باقی مانده، کمتر از مبلغ مهریه شما باشد، متأسفانه شما فقط به همان میزانی که اموال هست، مهریه دریافت می کنید. ورثه دیگر (مثل پدر، مادر یا فرزندان) از اموال شخصی خودشان مسئول پرداخت مابقی مهریه نیستند. این همانجایی است که می گویند مال نیست که بخوری!
مطالبه مهریه زن دوم یا چندم
قانون بین زن اول، دوم یا هر زن دیگر (چه دائم و چه موقت) تفاوتی قائل نیست. همه زنان به یک اندازه حق مطالبه مهریه خودشان را دارند و اگر ترکه متوفی برای پرداخت مهریه همه کفایت کند، همه کامل مهریه شان را می گیرند. اگر کافی نباشد، به نسبت مهریه شان، از ترکه سهم می برند. اینجوری نیست که مهریه زن اول مقدم بر زن دوم باشد.
فوت شوهر قبل از پدرش
اگر خدای نکرده شوهر شما قبل از پدرش فوت کند، دیگر سهم الارثی از پدر به شوهر شما تعلق نمی گیرد. در نتیجه، شما هم نمی توانید مهریه را از اموال پدرشوهرتان مطالبه کنید، چون شوهرتان خودش ورثه پدرش محسوب نمی شود که مالی به او برسد و شما از آن مال مهریه بگیرید.
تا کی می تونیم مهریه رو مطالبه کنیم؟ (محدودیت زمانی)
مهریه یک دین است و مطالبه دین، محدودیت زمانی ندارد. یعنی شما هر وقت که بخواهید (حتی سال ها بعد از فوت همسر)، می توانید برای گرفتن مهریه اقدام کنید. اما خب، هرچی زودتر اقدام کنید، جمع آوری مدارک و پیگیری پرونده معمولاً راحت تر است.
تغییر مهریه بعد از فوت شوهر (افزایش/کاهش)
مهریه بعد از فوت شوهر قابل تغییر نیست، مگر اینکه در زمان حیات شوهر، با توافق دو طرف و ثبت رسمی، مبلغ مهریه کم یا زیاد شده باشد. همان چیزی که در عقدنامه یا سند رسمی تغییر مهریه ثبت شده، ملاک است.
چرا باید از وکیل کمک بگیریم؟ (اهمیت مشاوره حقوقی تخصصی)
همانطور که دیدید، مسائل مربوط به مهریه بعد از فوت همسر، پیچیدگی های خاص خودش را دارد. از مراحل قانونی و دادخواست نویسی گرفته تا اثبات مالکیت اموال یا صوری بودن معاملات، همه اش نیاز به دانش حقوقی و تجربه دارد. در این شرایط سخت، داشتن یک وکیل خوب و متخصص، مثل یک راهنما و حامی دلسوز عمل می کند.
- راهنمایی دقیق: وکیل می تواند شما را در تمام مراحل راهنمایی کند تا هیچ قدمی را اشتباه بر ندارید.
- تنظیم دادخواست: نوشتن یک دادخواست حقوقی دقیق و کامل، خودش یک هنر است که وکیل متخصص از پسش برمی آید.
- پیگیری پرونده: پیگیری پرونده های حقوقی در دادگاه ها زمان بر و گاهی خسته کننده است. وکیل این کارها را برایتان انجام می دهد.
- افزایش شانس موفقیت: با تجربه و دانشی که وکیل دارد، شانس شما برای موفقیت در پرونده به شدت بالا می رود.
پس، اگر با چنین شرایطی روبرو هستید، حتماً در اولین فرصت با یک وکیل خانواده متخصص مشورت کنید. این کار نه تنها باعث صرفه جویی در زمان و هزینه هاتان می شود، بلکه آرامش خاطر بیشتری هم بهتان می دهد.
نتیجه گیری
همانطور که حسابی با هم بررسی کردیم، حق مهریه یکی از مهم ترین حقوق مالی زنان است که قانون حسابی ازش حمایت کرده. حتی اگر خدای نکرده همسر فوت کند، این حق از بین نمی رود و زن می تواند مهریه اش را از اموال به جا مانده (ترکه) شوهرش مطالبه کند. این حق، بر سهم الارث بقیه ورثه هم اولویت دارد.
مسلماً مواجهه با این مسائل بعد از فوت همسر خیلی سخت است و ممکن است حسابی گیج کننده باشد. اما یادتان باشد که تنها نیستید و قانون کنار شماست. با آگاهی کامل از حقوق خودتان و در صورت نیاز، کمک گرفتن از یک وکیل مجرب، می توانید حق و حقوق قانونی تان را به دست بیاورید. پس، با اعتماد به نفس و آگاهی قدم بردارید و برای گرفتن مهریه تان، اقدامات لازم را انجام دهید.